معماری مدرن فضا در زیر زمین استفاده بهینه از مکان‌هایی است که بلااستفاده مانده‌اند و می‌توان با یک طراحی درست و زیبا آن‌ها را به فضایی قابل استفاده تبدیل کرد. البته، فضای مورد نظر گاهی با ابداع طراح تبدیل به یک مکان قابل بازدید مثل ساخت گالری زیر زمین یا بازسازی انباری قدیمی و مانند آن بوده است.

در این زمینه فعالیت‌های مختلفی در جهان صورت گرفته است. اما، این فرایند هنوز در بین عموم ناشناخته باقی مانده است و نیاز به فرهنگ سازی و گسترش این ایده‌ها وجود دارد تا با استفاده مناسب از فضای پرت شهری؛ ایده ای نوین در شهرسازی را در تمامی نقاط دنیا به کار ببرند و از این فضاهای پرت استفاده بهینه را کرده و آن‌ها را از محیطی مخروبه به محیطی قابل بهره برداری تبدیل کنند.

چند نمونه معماری مدرن فضا در زیر زمین

معماران مطرح دنیا سعی کرده‌اند فضاهای قدیمی که در زیر شهرها و مناطق مختلف وجود دارد را با حفظ آثار باستانی نوسازی کنند و یا در صورت تخریب مجموعه طرحی نوین را در آن اجرا کنند. در این میان نام معماران مطرح در مکان‌های مختلف دنیا به چشم می‌خورد که با خلاقیت هرچه بیشتر سعی در بهبود شرایط داشته‌اند.

موزه تیر پیتز در دانمارک اثری از معمار هنرمند، بیارکه اینگلز

موزه تیرپیتز Tirpitz Museum، یکی از نمونه‌های معماری مدرن فضا در زیر زمین است. این بنا در واقع بازسازی پناهگاه قدیمی ساخته شده توسط آلمان‌ها در جنگ جهانی دوم در ساحل یوتلند است.

این موزه که به پناهگاه بلاوند نیز شناخته می‌شود، توسط بیارکه اینگلز، معماری خلاق در طراحی سازه‌های شگفت انگیز طراحی شده است و شامل چندین نمایشگاه است. آقای اینگلز سعی کرده است این یادگاری دردناک و خوف انگیز جنگ را به  مجموعه‌ای فرهنگی تبدیل کند.

نمایشگاه تعبیه شده در این فضا شامل نمایشگاه دیواره اقیانوس اطلس، ساحل غربی دانمارک و نمایشگاه کلکسیونی از کهربا است که در بنایی به ابعاد 2800 متر مربع در سال 2017 برپا شده است. شرکت Bjarke Ingels، این بنا را که در محیطی شن و ماسه‌ای بنا شده است، به صورت موزه‌ای نامرئی درآورده است.

بازدیدکنندگان در ابتدای ورود، با دیواره و ساختار پناهگاه روبرو می‌شوند و به محض ورود به داخل پناهگاه از طریق مسیرهای پوشیده و دیوارهایی با برش دقیق در تپه‌های شنی وارد فضای مرکزی نمایشگاه می‌شوند.

گالری‌ها که در زیرزمین واقه شده‌اند، با کمک دیوارهای شیشه‌ای بلند تا ارتفاع 6 متر، نور را به داخل راه می‌دهند. سایر بخش‌های بنا به‌طور کلی از بتن، فولاد، شیشه و چوب تهیه شده است تا تضادی با ماهیت پناهگاه که همچون سنگری کاملا بتنی است ایجاد کند و از سرسختی بنا بکاهد.

آب انبار آتشکده یزد

در فضای زیبا و دلباز آتشکده یزد بعد از ورود، با ساختمان آتشکده مواجه می‌شوید. در سمت چپ ساختمان آتشکده و بعد از عبور از راهرو باریک و مملو از درختان و گل و گیاه معطر، درست زیر تالار ورجاوند که میزبان نیایش زرتشتیان است، آب انباری قرار گرفته است که آقای جمشید امانت در سال 1318 این تالار و آب انبار آن را به یاد همسرش بنا کرده است.

بعد از تخریب تالار، مهندس پرویز ورجاوند به مرمت تالار پرداخت و تعمیر آن تا سال 1387 به طول انجامید. در زیر تالار، زیرزمینی قرار دارد که منتج به آب انبار می‌شود.

در مسیر رسیدن به آب انبار سالن تقریبا بزرگی تعبیه شده است که از آن به عنوان گالری نمایش فرهنگ زرتشتیان یزد استفاد می‌شود. دراین نمایشگاه عکس‌هایی از زرتشتیان، آداب و رسوم آن‌ها، آیین نوروز و مانند آن به نمایش درآمده است.

بعد از تماشای تصاویر و عبور از سالن باید از پله‌ها پایین بروید تا به قسمت آب انبار برسید. فضای راه پله، بوی قدیم و ملات مورد استفاده گذشته‌ها را می‌دهد و با استفاده از لامپ‌هایی مخصوص نورپردازی شده و این نورپردازی تا محل آب انبار ادامه دارد.

در گذشته انتهای مسیر بسته شده بود و تنها با قرار دادن یک شیر، افراد می‌توانستند در گذشته از آب آن برای نوشیدن و تامین آب آتشکده استفاده کنند. اما، با گذر زمان و پیشرفت تکنولوژی، انتهای مسدود شده باز شد و شیر آب برداشته شد تا این مکان را برای بازدید مهیا کند و گردشگران بتوانند با تکنولوژی مدرن زمان گذشته آشنایی بیشتری پیدا کنند.

از دریچه بالای آب انبار آب قنات وارد می‌شده است و چندین جای پا بر دیواره آب انبار وجود دارد که برای مواقع اضطراری استفاده می‌شده است. اکنون محوطه آب انبار نیز نورپردازی شده تصویر بسیار زیبایی را به نمایش می‌گذارد.

غار موزه Lascaux International Center of Parietal Art

غار موزه مرکز بین‌المللی هنر لاسکاس یکی دیگر از نمونه های معماری مدرن فضا در زیر زمین است که در شهر مونتیاک فرانسه درهایی از ماقبل تاریخ را به روی بازدیدکنندگان باز کرده است.

این بنا در فضایی به ابعاد 8356 متر مربع در سال 2017 ساخته شده تا بازدیدکنندگان نقاشی‌های دوران غارنشینی ماقبل تاریخ را مشاهده کنند. نقاشی‌های 20،000 ساله‌ای که طبق نظر باستان شناسان به کلیسای سیستین ماقبل تاریخ معروف است و اهمیت معنوی و تاریخی دارد.

نمونه‌هایی از دیوارنویسه‌های دوران پارینه سنگی در این مکان وجود دارد که طراحان با کمک باستان شناسان سعی کردند، این غار موزه را به محیطی آموزشی تبدیل کنند.

به این طریق که فضا طوری طراحی شده است که فرصت کشف را برای بازیدکنندگان فراهم می‌کند و این حس را به آن‌ها انتقال می‌دهد که گویا خودشان اولین نفری هستند که این آثار ماقبل تاریخ را کشف کرده‌اند.

خود غار Lascaux IV در تقاطع دو منظره منحصربه‌فرد بین دامنه‌ای با جنگلی انبوه و حفاظت شده و دره‌ای برای کشاورزی به نام Vézère  واقع شده است. طراحی و برش‌های استفاده شده در این غار موزه به نحوی است که با طبیعت صخره‌ای اطراف همخوانی کامل را دارد.

به علاوه قاب بندی بنا به نحوی است که طراحی مدرن و معاصر آن به گونه‌ای انجام شده است که بدون انحراف ذهن و تمرکز بر طراحی مدرن، به بازدیدکنندگان نشان می‌دهد که در یک بنای بازسازی شده قدم می‌گذارند.

طراحی این غار موزه به نحوی است که بازدیدکنندگان وارد لابی شده و با یک آسانسور به سمت پشت بام می‌روند و از منظره پانوراما باشکوه شهر مونتیاک و دره Vézère  لذت ببرند. سپس، از شیبی که از سقف به پایین راه دارد و این پایین آمدن تدریجی خود زیبایی منحصربه‌فردی به غار موزه بخشیده است.

ساختمان VDB در بلژیک اثری از گوارت و ون هاوت

این ساختمان هم مانند هر ساختمان دیگر به لحاظ ظاهری کمی مجلل بوده و دارای ساختاری زیبا و با شکوه است. اما، نقطه عطف داستان از زیرزمین این بنا شروع می‌شود. درست جایی که شما را شگفت زده خواهید کرد و شما را با ایده معماری غارنشینی در زیرزمین مواجه خواهید کرد. معماری مدرن فضا در زیر زمین این خانه موضوع قابل توجه است.

این ساختمان در سینت مارتنز لاتم بلژیک واقع شده است و با پایین آمدن از پله‌ها در امتداد نمایی لعابی است که با چوب مراکشی تزیین شده است که شامل غرفه دی جی، کابینت، نیمکت‌های راحتی و فضایی برای پارک سه خودرو است. فضای زیرزمین از بیرون توسط پنجره‌ی بزرگی نور را وارد محیط وارد می‌کند و آن را از تاریکی محض خارج می‌کند.

موزه زیرزمینی سیسترنز در دانمارک

سیسترن نمایشگاهی زیرزمینی از هنرهای معاصر در کپنهاگ دانمارک است که رویدادهای مختلفی در طول سال در آن به اجرا درمی‌آیند. سیستر نرن به عنوان معماری مدرن فضا در زیر زمین، در واقع همچون مخزن زیرزمینی متروکه‌ و منبع آب آشامیدنی پایتخت دانمارک بوده است. این مخزن گنجایش 16 میلیون لیتر آب را در خود داشت و حفاری آن در سال 1856 میلادی انجام شده بود.

اما، کم کم با گذر زمان آب انبارها حالت قدیمی و ذخیره کننده آب را از دست دادند و به مکانی متروکه تبدیل شدند. در سال 1996، زمانی که کپنهاگ به عنوان پایتخت فرهنگی اروپا شناخته شد، این ذخیرگاه آب زیرزمینی به عنوان فضای نمایشگاهی مورد استفاده قرار گرفت.

این اتفاق ابتکار مشترکی بین شهر فردریکسبرگ و صاحب گالری مکس سیدنفادن بود که سیسترنرنه را به موزه هنر شیشه‌ای مدرن تبدیل کرد. ساختمان بنا بتنی است و از ایستگاه مترو دیده می‌شود.

کلام آخر

معماران به عنوان افرادی که توانسته‌اند چهره جهان را تغییر دهند، فضای پرت را به فضای کاربردی تغییر دهند و از مخروبه‌ها و فضاهای متروکه بهشتی برین بسازند، قابل ستایش هستند. خلاقیت، توجه دقیق به اطراف و داشتن نگاه درست در این معماران توانسته چند نمونه معماری مدرن فضا در زیر زمین و سایر بخش‌های جامعه را به بهترین شکل تغییر دهند.