سرای کاظمی یکی از معدود خانه‌های تاریخی شهر تهران است که به طور اصولی مرمت شده واکنون درهای آن به عنوان موزه تهران قدیم‏، به روی بازدیدکنندگان باز است. کیست که با قدم زدن در پس کوچه‌های سالخورده محله امامزاده یحیی(ع)، هوس سرک کشیدن به داخل این خانه‌ها و تماشای معماری زیبای تهران در دوره قاجار در سرش نیفتد؟ سرای کاظمی فرصت خوبی برای پاسخ دادن به این کنجکاوی است.

«میرزا سید کاظم» در اواخر عمرش، اصطبل‌دار و وزیر دواب دربار ناصرالدین‌شاه بود. پدرش نیز از دولتمردان محمدشاه قاجار بوده و کاظمی‌های تهران و تفرش منتسب به وی هستند. از سید کاظم تفرشی علاوه بر این خانه، مسجد و مدرسه‌ای زیبا هم در خیابان ری به یادگار مانده است که به نام بنیانگذار و واقف آن، مسجد و مدرسه‌ی کاظمیه نام دارد. سرای کاظمی، بنایی قاجاری در دل محله امامزاده یحیی (ع) است که بعد از بازسازی و مرمت به عنوان موزه تهران قدیم حیات خود را در قلب تهران ادامه می‌دهد. اگر گذرتان به بازار تهران و محله امامزاده یحیی (ع) افتاد، حتما سری هم به این خانه زیبا و تاریخی بزنید.

خانه اصطبل‌دار

آنچه امروز به نام سرای کاظمی می‌شناسیم، بخشی از عمارتی بزرگ‌تر بوده روزگاری میرزا سید کاظم در آن زندگی می‌کرد. بنای فعلی با دو هزار متر مربع زیربنا، دارای دو حیاط است؛ یک حیاط جنوبی در بخش بیرونی و یک حیاط شمالی که در بخش اندرونی قرار دارد. آنچه از قسمت اصلی به‌جای مانده قسمت شاه نشین است که یک طبقه در زیر و یک طبقه در بالا دارد. بخش اصلی ساختمان به ارتفاع یک‌ونیم متر از کف حیاط بالاتر است و در بخش زیرین آن، زیر زمین خانه قرار دارد. بنا به سبک اواخر دوران قاجار تمامی عناصر خانه‌های سنتی از جمله بیرونی، اندرونی، آب انبار، مطبخ و اصطبل را دارد. از نکات قابل توجه این خانه وجود رختشویخانه است که در آن زمان امری بسیار کم‌سابقه بوده؛ چرا که تمام مردم برای شستن لباس‌ها به چشمه‌ها و رودها می‌رفتند. عمارت سرای کاظمی در سال ۱۳۷۹به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و در سال ۱۳۸۶ تحت بازسازی و مرمت قرار گرفته است.

مثل اغلب خانه‌های اعیان در دوره قاجار، در سرای کاظمی هم جزئیات خیره کنننده‌ای در معماری خانه به چشم می‌خورد. در ساختمان اصلی دو تالار در مرکز قرار گرفته‌اند. در طرفین تالارها، گوشواره‌ها قرار دارند و راهروها در طرفین گوشواره‌ها شکل گرفته‌اند. دو بادگیر آجری و زیبا، وظیفه خنک کردن هوای خانه در روزهای گرم را بر عهده دارند و از دور، در میان خانه‌های کوتاه قامت و یک یا دو طبقه محله امامزاده یحیی (ع) پیدا هستند. دریچه‌های این دو بادگیر از پشت بام تا تالار اصلی ادامه دارند و بعد از آن هوای خنک را راهی زیر زمین عمارت می‌کنند؛ بخشی که با طاق‌های آجری زینت داده شده و اغلب تابستان، زندگی اهل خانه در آن‌جا می‌گذشته. گچ‌بری‌های زیبا و ساده‌ای را می‌توان در تالارهای خانه در پیشانی بخاری‌های دیواری دید و بقیع دیوارها، ظاهری ساده دارند.

ارسی‌های شاه‌نشین، زیباترین بخش سرای کاظمی را تشکیل می‌دهند. منبت‌کاری زیبا و پر نقشی، این پنجره‌های ارسی را می‌سازند که با شیشه‌های رنگی، به جذابیت آن اضافه شده است. ارسی‌های تالار اصلی در حیاط بیرونی عمارت و همچنین در حیاط اندرونی، زیباترین جلوه‌ این خانه را تشکیل می‌دهند. در داخل تالارها هم بازی نور و شیشه‌های رنگی که هر روز تالار را فرا می‌گیرد، سادگی دیوارها و اتاق‌ها را از ذهن بیننده دور می‌کند.

خانه‌ی کاظمی توسط شهرداری مرمت شده است و امروزه با عنوان خانه‌موزه تهران قدیم شناخته می‌شود. این عمارت شامل نگارخانه، موزه‌ی مردم شناسی، تالار مشاهیر، تماشاخانه و کتابخانه‌ی تخصصی تهران شناسی است. این کتابخانه در قسمتی از طبقه همکف قرار گرفته که یک مرکز اسناد نیز در آن واقع است. کتابخانه شامل کتاب‌های مجموعه‌ی تاریخ تهران، معماری هنر و همچنین تحقیقات میدانی است که میراث فرهنگی انجام داده و در واقع شناسنامه‌های ثبتی بناهاست. در بخش تماشاخانه نیز مجموعه‌ای از دوربین‌های قدیمی و عکس‌های تهران قدیم دیده می‌شود.

منبع:ایرنا