حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر، شاید یکی از مهم‌ترین اقدامات برای نجات زمین و کاهش انتشار کربن باشد، اما نکته مورد توجه آن است که راهکارهای زیست‌محیطی بدون توجه به اقتصاد جهانی و مسائل ژئوپلیتیکی و اقتصاد سیاسی منطقه، نمی‌تواند سدی در برابر تغییرات اقلیمی و انتشار کربن باشد.
ایران اکنون با تحریم‌های متعدد بین‌المللی روبه‌روست؛ این موضوع، ایران را وادار کرده که نفت خود را با تخفیف‌های هنگفت به کشورهای خریدار بفروشد؛ البته اکنون بیش از ۹۰ درصد نفت ایران را چین می‌خرد و مشتری‌های نفتی ایران به‌دلیل افزایش تحریم‌ها کاهش پیدا کرده‌اند.
در همین زمینه باید گفت که به‌دنبال تحریم‌های بین‌المللی و نپیوستن ایران به FATF، وصول درآمد نفتی به امری دشوار تبدیل شده است؛ از این رو، ایران به تهاتر روی آورده و در ازای نفت، عمدتا کالا وارد می‌کند. به‌نظر می‌رسد که یکی از این کالاها، پنل‌های خورشیدی باشد.
بر همین اساس، آن طور که خبرگزاری ایلنا گزارش داده، کریم کبیری، رییس کمیته انرژی‌های تجدیدپذیر، در مورد تحقق اهداف احداث ۳۰ هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر تا سه سال آینده عنوان کرده است: «برای تحقق این امر باید هر سال ۱۰ هزار مگاوات نیروگاه احداث شود تا این پروژه به اهداف مورد نظر خود برسد و در این زمینه مهم‌ترین موضوع تامین مالی است. اگر منابع مالی مورد نیاز برای هر مگاوات تقریبا ۳۵۰ هزار یورو در نظر گرفته شود، برای ۳۰ هزار مگاوات ۱۰ میلیارد دلار مورد نیاز است که با تهاتر نفت یا هر مسیر دیگری باید تامین شود.»
تهاتر نفت با پنل خورشیدی
به‌دلیل افزایش تحریم‌های بین‌المللی، نوع فروش نفت ایران متفاوت شده است؛ بخشی از درآمد فروش نفت به چین، به‌صورت تهاتری اتفاق می‌افتد. در برخی مواقع هم پول نفت نقدا وارد کشور می‌شود و کارهای دیگری با آن انجام می‌شود و آن‌جا نیز هزینه انتقال بسیار بالاست.
این موضوعات، از مواردی هستند که پیش‌تر فرشید شکرخدایی، رییس کمیسیون تامین مالی اتاق بازرگانی ایران، عنوان کرده بود.
به گفته وی: «هنگام انتقال وجه پول نفت به داخل کشور، دو آسیب وجود دارد؛ یک موضوع این است که اگر کالا وارد شود، کالا از محل منابع ایران در کشور مقصد حساب می‌شود؛ برای مثال هندی‌ها برنج و چینی‌ها خودرو و موارد دیگری در ازای نفت به ما می‌دهند.»
شکرخدایی ادامه داد: «در قبال این تجارت، اهرم فشاری اتفاق نمی‌افتد؛ یعنی برای مثال اگر ایران ۱۰ میلیارد دلار اهرم فشار داشته باشد، با یک لانگ کردیت ۵۰ میلیارد دلاری می‌تواند واردات انجام دهد، اما این کشورها به‌ویژه چین، عین همان مبلغ را اعتبار می‌دهند و حتی دو برابر نیز حاضر نیستند خط اعتباری باز کنند. آنها از پول خود ایران، به ایران کالا می‌دهند و با توجه به این شرایط، امکان چانه‌زنی بر سر تخفیف وجود ندارد.»
با توجه به این موضوع باید گفت که ایران هم نفت را ارزان می‌فروشد و هم پول نفت به سختی وارد کشور می‌شود؛ به همین جهت، عمدتا نفت با کالاهای دیگر تهاتر می‌شود.
پنل‌های خورشیدی چینی و چشم‌انداز تجدیدپذیرها
در حال حاضر، چین در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری کلانی انجام داده و در تولید و استفاده از انرژی خورشیدی در جهان پیشتاز است. چین اکنون بزرگ‌ترین صادرکننده پنل‌های خورشیدی جهان محسوب می‌شود و پنل‌های خورشیدی را با قیمت‌های ارزانی عرضه می‌کند؛ از این رو، به‌نظر می‌رسد که چین در حال تهاتر پنل‌های خورشیدی با ایران است.
پیش‌تر آرش نجفی، رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران، درباره ورود ۳۰ هزار مگاوات برق تجدیدپذیر به مدار توضیح داده بود: «کشورهایی مانند چین با قیمت بسیار مناسب و در وسعت کلان به تمام دنیا پنل عرضه می‌کنند و می‌فروشند. از این رو، بهره‌گیری از این پنل‌ها کاملا به‌صرفه است، چراکه سرعت نصب، راه‌اندازی و بهره‌برداری از آنها بسیار جذاب است؛ در حال حاضر تمامی پنل‌های وارداتی از کشور چین خریداری و برخی از آنها در داخل تولید می‌شود.»
وی افزود: «وارد مدار شدن ۳۰ هزار مگاوات برق تجدیدپذیر تا پایان دولت چهاردهم شبیه یک آرزو و رویاست. در واقع، زیرساخت و ظرفیت لازم برای این کار وجود ندارد. موضوع فقط ساخت پنل خورشیدی نیست. باید زیرساخت انتقال برق هم وجود داشته باشد و به‌نظر می‌آید این زیرساخت فعلا وجود ندارد، اما اگر تمام امکانات کشور محقق شود، احتمالا می‌توان ۱۵ تا ۲۰ هزار مگاوات را وارد مدار کرد.»
انرژی تجدیدپذیر در سایه اقتصاد سیاسی
حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌ویژه در ایران که وابسته به نفت و گاز است، ضرورت دارد، اما این گذار پایدار نیازمند سرمایه‌گذاری در تمامی مراحل تولید، توزیع و انتقال است. مادامی که به تمامی زنجیره توجه نشود، صِرف خرید پنل‌های خورشیدی نمی‌تواند انتشار کربن را کاهش و تولید برق کشور را افزایش دهد.
تنها با ایجاد زیرساخت‌های مناسب، ثبات اقتصادی و تدوین سیاست‌های کلان می‌توان آینده‌ای پایدار در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر را متصور شد.
ضرورت برنامه‌ریزی کلان و پایدار
از نگاه «صما»؛ تهاتر نفت با پنل‌های خورشیدی، اگرچه یک راهکار مقطعی برای دور زدن تحریم‌ها به‌نظر می‌رسد، اما نمی‌تواند راهکاری بلندمدت و پایدار باشد. ایران به‌عنوان کشوری که ذخایر عظیم نفت و گاز دارد، باید از درآمدهای این منابع برای ایجاد زیرساخت‌های پایدار در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده کند.
همان‌طور که در متن اشاره شده، مشکل اصلی صرفا واردات پنل نیست، بلکه ایجاد زیرساخت‌های لازم برای انتقال و توزیع انرژی تولیدی است. بدون سرمایه‌گذاری در بخش انتقال، بسیاری از پروژه‌های تجدیدپذیر فقط در حد وعده باقی خواهند ماند.
ایران باید از حالت منفعل خارج شود و به‌جای تمرکز صِرف بر تهاتر نفت، روی گسترش فناوری‌های داخلی در حوزه تولید پنل‌های خورشیدی سرمایه‌گذاری کند. همکاری با کشورهای پیشرو مانند چین، نه‌تنها در زمینه خرید تجهیزات، بلکه در انتقال فناوری و بومی‌سازی تولیدات هم می‌تواند موثر باشد.
انرژی‌های تجدیدپذیر به‌عنوان ابزاری برای کاهش انتشار کربن و مقابله با تغییرات اقلیمی، نیازمند سرمایه‌گذاری کلان است. در شرایطی که ایران با محدودیت‌های مالی و تحریم‌ها مواجه است، نقش دولت در تامین منابع مالی از طریق مسیرهایی نظیر اوراق مشارکت، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ایجاد انگیزه برای بخش خصوصی بسیار حیاتی است.
تهاتر با چین فرصتی برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی است؛ اگرچه این همکاری بیشتر از سر اجبار صورت می‌گیرد، اما می‌تواند زمینه‌ساز توسعه صنعت انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور باشد؛ در عین حال باید مراقب بود که این همکاری‌ها باعث وابستگی بیش از حد به یک کشور خاص نشود.
source