فرونشست زمین دیگر یک پدیده علمی محدود به پژوهش‌های دانشگاهی نیست؛ بلکه به یکی از چالش‌های اساسی زیرساختی کشور تبدیل شده است. در دو دهه اخیر، گسترش این پدیده و پیامدهای آن بر سکونتگاه‌های شهری، تأسیسات حیاتی و شبکه‌های ارتباطی، زنگ خطر را برای مدیران و متخصصان به صدا درآورده است. بر اساس یافته‌های پژوهشگران، حدود ۵۶ هزار کیلومتر مربع از مساحت ایران، معادل ۳.۵ درصد از کل کشور، به‌دلیل برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی با خطر فرونشست مواجه است. آنچه این آمار را نگران‌کننده‌تر می‌کند، هم‌پوشانی قابل توجه این مناطق با محدوده‌های شهری است؛ به‌طوری که بین ۲۳ تا ۳۵ درصد از شهرهای کشور در معرض این تهدید قرار دارند.
تهران به‌عنوان یکی از آسیب‌پذیرترین مناطق، نرخ بیش از ۲۰ سانتی‌متر فرونشست سالانه را در برخی مناطق خود، از جمله شهریار، ملارد و ورامین تجربه می‌کند. این میزان فرونشست، زیرساخت‌های کلیدی از جمله خطوط لوله گاز، شبکه مترو، جاده‌ها و سامانه‌های تامین آب را در معرض تخریب جدی قرار داده است، اما بحران فرونشست محدود به تهران نیست؛ استان‌هایی مانند کرمان، اصفهان، خراسان رضوی، سمنان، آذربایجان شرقی و غربی، همدان، فارس، یزد و سیستان و بلوچستان نیز با تهدیدهای مشابهی روبه‌رو هستند. در رفسنجان، برداشت بی‌رویه آب برای کشاورزی، به‌ویژه تولید پسته، زیرساخت‌های کشاورزی را متزلزل کرده است. اصفهان، با فرونشست گسترده در محدوده کارخانه‌ها، سایت‌های میراث فرهنگی و بناهای تاریخی، یکی از نقاط بحرانی کشور به‌شمار می‌رود. در مشهد، این پدیده باعث آسیب‌پذیری خطوط مترو، ساختمان‌های مسکونی و جاده‌های ارتباطی شده است. در یزد نیز، علاوه‌بر پهنه‌های شهری و کارخانه‌ها، سامانه‌های آبیاری سنتی همچون قنات‌های باستانی تحت تاثیر مستقیم این بحران قرار دارند.
فرودگاه‌های کشور نیز از این تهدید مصون نمانده‌اند. فرودگاه بین‌المللی امام خمینی تهران، فرودگاه شهید بهشتی اصفهان، فرودگاه کرمان، فرودگاه یزد، فرودگاه مشهد و فرودگاه شیراز به‌دلیل برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و ناپایداری زمین، با چالش‌های جدی مواجه شده‌اند. در برخی از این مناطق، افت سطح زمین می‌تواند به جابه‌جایی سازه‌های فرودگاهی و ترک‌خوردگی باندها منجر شود که علاوه‌بر خسارات اقتصادی، ایمنی پروازها را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
ابعاد این بحران نشان می‌دهد که فرونشست زمین دیگر یک پدیده محلی نیست، بلکه تهدیدی ملی برای امنیت زیرساختی، اقتصادی و حتی اجتماعی کشور به‌شمار می‌رود. تداوم برداشت‌های غیرمجاز از منابع آب زیرزمینی، توسعه بی‌رویه شهرها بدون ملاحظات زمین‌شناسی و عدم مدیریت یکپارچه منابع آبی، این بحران را به نقطه‌ای بی‌بازگشت سوق داده است. در چنین شرایطی، سیاست‌گذاری‌های فوری و راهکارهای عملیاتی برای مدیریت منابع آب، کنترل برداشت‌های غیرمجاز، بهینه‌سازی مصرف و مقاوم‌سازی زیرساخت‌ها ضروری است. اگر امروز اقدامی جدی صورت نگیرد، فردا ممکن است بسیاری از شهرهای ایران دیگر روی زمینی پایدار نایستند.
فرونشست زمین، به بحرانی آشکار تبدیل شده که پایداری شهرها و زیرساخت‌های حیاتی کشور را با خطر جدی مواجه کرده است. ادامه این روند، امنیت مسکن، شبکه‌های حمل و نقل، تاسیسات حیاتی و حتی میراث فرهنگی را در معرض فروپاشی قرار می‌دهد. مدیریت بحران فرونشست نیازمند تصمیمات قاطع، نظارت علمی و اقدامات فوری است. توسعه شهری بدون در نظر گرفتن ظرفیت‌های زمین، برداشت بی‌رویه منابع آب و عدم پایش مستمر، تنها سرعت این بحران را افزایش می‌دهد.
این مسأله صرفا یک دغدغه مهندسی نیست؛ بلکه آزمونی برای سیاست‌گذاران، شهرسازان و مدیران است. آیا می‌توان با علم و تدبیر، شهرها را از فرورفتن در زمین نجات داد؟ آینده شهرهای ایران در گرو اقداماتی است که امروز انجام می‌دهیم.
استودیو صما به‌زودی با ویژه‌برنامه‌ای تخصصی به این بحران خواهد پرداخت و در تحلیل‌های خود، به بررسی ابعاد مختلف فرونشست زمین و تاثیرات آن بر صنعت ساختمان، زیرساخت‌های حیاتی و سیاست‌های شهری می‌پردازد. این برنامه‌ها، نگاهی عمیق و علمی به یکی از چالش‌های جدی کشور خواهند داشت و هم‌زمان راهکارهایی اجرایی برای مدیریت این بحران را مطرح خواهند کرد.