در قلب تهران، میان خیابان‌های پرترافیک و ساختمان‌های مدرن، بنایی ایستاده که روایتگر بخشی از تاریخ معاصر ایران است. ساختمانی که زمانی نماد صنعت و تجارت مدرن در ایران بود و امروز، در سایه بی‌توجهی، در آستانه نابودی قرار دارد. ساختمان سینگر، با معماری منحصر به فرد خود، تنها یک سازه آجری نیست، بلکه بخشی از حافظه تاریخی شهر است. از دفتر مرکزی یک شرکت معروف خارجی گرفته تا کاربری‌های فرهنگی و اداری پس از انقلاب، این بنا همواره نقش مهمی در تاریخ تهران داشته است؛ اما حالا، خبر صدور مجوز تخریب آن، زنگ خطر را برای دوستداران میراث فرهنگی و معماری کشور به صدا درآورده است.
تاریخچه‌ای از تاسیس تا تغییر کاربری
ساختمان سینگر در دوران پهلوی اول، در دهه ۱۳۱۰ خورشیدی، به‌عنوان دفتر نمایندگی شرکت «سینگر» در ایران احداث شد. این شرکت آمریکایی که در تولید و عرضه چرخ‌های خیاطی شهرتی جهانی داشت، یکی از اولین برندهای بین‌المللی بود که در ایران حضور پیدا کرد. تهران، در آن دوران، به‌سرعت در حال رشد بود و شرکت‌های خارجی به این شهر روی آورده بودند تا در بازار ایران جایگاهی پیدا کنند. ساختمان سینگر که در خیابان جمهوری فعلی و نزدیک میدان مخبرالدوله قرار دارد، از ابتدا با هدف استقرار دفتر مرکزی و نمایشگاه محصولات این شرکت ساخته شد.
پس از خروج شرکت سینگر از ایران، این ساختمان کاربری‌های متفاوتی به خود گرفت. ابتدا به‌عنوان یک مرکز تجاری و سپس، در دوران پس از انقلاب، به‌عنوان بخشی از مجموعه‌های اداری و فرهنگی مورد استفاده قرار گرفت؛ اما با گذر زمان، این بنا از رونق افتاد و امروز در وضعیت نامساعدی به سر می‌برد.
ویژگی‌های معماری و اهمیت آن
ساختمان سینگر اثری از نیکلای مارکف، معمار برجسته روس‌تبار مقیم ایران است. این بنا نمونه‌ای کم‌نظیر از معماری دوره پهلوی اول است که در آن عناصر سبک نئوکلاسیک اروپایی با سنت معماری ایرانی ترکیب شده‌اند. نمای ساختمان با استفاده از سنگ تراورتن، آجر و خشت ساخته شده است که شباهت‌هایی به کلیسای مریم مقدس و سنت استپانوس دارد. ستون‌های مرتفع و فرم متقارن ساختمان، آن را به یکی از شاخص‌ترین بناهای تجاری آن دوران تبدیل کرده است. یکی از ویژگی‌های منحصربه فرد این بنا، استفاده از مصالح باکیفیت و جزئیات معماری دقیق است که هنوز هم، باوجود سال‌ها بی‌توجهی، قابل مشاهده هستند.
ساختمان‌های تجاری ساخته شده در دوره پهلوی اول عموما بر اساس الگوهای اروپایی طراحی می‌شدند، اما معماران ایرانی در برخی از آن‌ها، مانند سینگر، تلاش کردند تا تلفیقی از سنت و مدرنیته را ارائه دهند. این سبک، بعدها در بسیاری از ساختمان‌های اداری و تجاری تهران الهام‌بخش شد.
تخریب یا حفاظت؟
باوجود اهمیت تاریخی و معماری این بنا، اخیرا مجوز تخریب آن صادر شده است و این موضوع موجب نگرانی بسیاری از فعالان حوزه میراث فرهنگی و معماری کشور شده است. تخریب این ساختمان، نه تنها یک اثر ارزشمند تاریخی را از بین می‌برد، بلکه بخشی از هویت تهران را نیز محو می‌کند.
کارشناسان معتقدند که به جای تخریب، می‌توان از این بنا به عنوان یک فضای فرهنگی، نمایشگاهی یا حتی موزه‌ای مرتبط با تاریخ صنعت و تجارت در ایران استفاده کرد. در بسیاری از کشورهای جهان، چنین ساختمان‌هایی مرمت و به مراکز فرهنگی و گردشگری تبدیل شده‌اند که این کار، نه تنها هویت شهری را حفظ می‌کند، بلکه می‌تواند سودآوری اقتصادی نیز داشته باشد.
لزوم توجه به هویت شهری و میراث معماری
ساختمان سینگر تنها یک نمونه از ده‌ها بنای ارزشمندی است که در سال‌های اخیر در تهران تخریب شده یا در معرض تخریب قرار گرفته‌اند. حفظ این بناها، تنها به معنای حفاظت از چند دیوار آجری نیست، بلکه حفظ بخشی از تاریخ معماری، تجارت و توسعه شهری ایران است. در شرایطی که بسیاری از شهرهای دنیا، بناهای تاریخی خود را مرمت و بازآفرینی می‌کنند، چرا تهران باید سرمایه‌های تاریخی خود را از دست بدهد؟
با وجود هشدارهای متخصصان و درخواست‌های مردمی، هنوز مشخص نیست که آیا اقدامی برای جلوگیری از تخریب این ساختمان صورت خواهد گرفت یا خیر؛ اما آنچه مسلم است، این است که حفظ این بناها نیازمند نگاه بلندمدت و برنامه‌ریزی دقیق از سوی مسئولان شهری و فرهنگی است.
ساختمان سینگر، به عنوان یکی از یادگارهای دوران رشد و توسعه تهران در اوایل قرن بیستم، نمونه‌ای از تلفیق معماری مدرن و سنتی در ایران است. این بنا که روزگاری یکی از نمادهای تجاری پایتخت به‌شمار می‌رفت، امروز در معرض خطر نابودی قرار دارد. درحالی که می‌توان از این ساختمان به عنوان یک فضای فرهنگی و تاریخی بهره برد، بی‌توجهی به آن، تنها به نابودی بخشی از هویت شهر منجر خواهد شد. اکنون، تصمیم‌گیری درباره آینده این بنا، آزمونی برای مدیریت شهری تهران در مواجهه با میراث معماری و فرهنگی‌اش است.
سید احمد علوی، رییس کمیته گردشگری شورای اسلامی شهر تهران، در جلسه اخیر شورای شهر نسبت به صدور مجوز تخریب این ساختمان از سوی شهرداری انتقاد کرد و بر لزوم حفظ و ایمن‌سازی این بنا تاکید داشت.
علوی با اشاره به معماری منحصربه فرد این ساختمان و طراحی آن توسط معمار برجسته، مارکوف، گفت: «اگرچه ساختمان سینگر در زمره بناهای بسیار قدیمی محسوب نمی‌شود، اما به‌دلیل ارزش‌های معماری و فرهنگی که دارد، نباید از بین برود.»
وی تصریح کرد که تشخیص میراثی بودن یک بنا‌بر عهده وزارت میراث فرهنگی است و شهرداری صرفا بر اساس نظر این وزارتخانه مجوز تخریب صادر می‌کند. او افزود: «اگر ساختمان سینگر از فهرست میراثی‌ها خارج شده، باید از وزارت میراث فرهنگی پرسید که چرا این اتفاق افتاده است، نه این‌که شهرداری را مقصر بدانیم.»
علوی همچنین تاکید کرد که شهرداری تهران آمادگی دارد در صورت اعلام رسمی وزارت میراث فرهنگی، تمامی اقدامات لازم را برای حفظ و صیانت از این ساختمان انجام دهد؛ حال باید دید که آیا این بنای شاخص تهران حفظ خواهد شد یا سرنوشت آن به تخریب گره خواهد خورد؟
source