استودیو صما- در دنیای پیچیده و متغیر صنعت ساختمان، مسائل مختلفی مانند پایداری، انرژی‌های تجدیدپذیر و چالش‌های روز در زمینه طراحی و ساخت، برای مهندسان و معماران اهمیت بسیاری پیدا کرده است. یکی از مهم‌ترین مسائل در این حوزه، طراحی شهری است که باید همزمان با نیازهای اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی، به ایجاد فضایی کارآمد و جذاب برای شهروندان منتهی شود. در این راستا، ما گفت‌وگویی اختصاصی با دکتر کوروش فتحی، یکی از داوران مراسم دفاعیه مسابقه معماری «گذر بهداد» داشتیم. وی در این مصاحبه به تحلیل و بررسی انتخاب طرح‌های برتر و ویژگی‌های منحصربه‌فرد طرح منتخب پرداخته است.
دکتر فتحی ابتدا به تشریح معیارهای سنجش طرح‌ها در این مسابقه پرداخت و تاکید کرد که طراحی شهری به مراتب فراتر از طراحی معماری است. وی توضیح داد: «در طراحی شهری، باید دید کلان‌تری نسبت به طراحی معماری داشت، چرا که در طراحی شهری، مخاطب شما یک جامعه شهری است که تنوع بالایی از افراد با سلایق و نیازهای مختلف را در بر می‌گیرد؛ در حالی که در طراحی معماری، مخاطب شما معمولا گروه خاصی است مانند یک خانواده که نیازها و سلیقه‌های مشخصی دارند.»
دکتر فتحی به سه معیار اصلی که در انتخاب طرح‌های برتر دخیل بوده‌اند، اشاره کرد:
شناخت جامع از محدوده طراحی
اولین و مهم‌ترین گام در طراحی شهری، شناخت دقیق و جامع از بافت منطقه است. گروه‌های شرکت‌کننده در مسابقه، مطالعاتی گسترده روی میدان بهداد و خیابان‌های اطراف آن انجام داده بودند تا درک درستی از شرایط موجود به دست آورند. دکتر فتحی توضیح داد که بررسی جزئیات بافت شهری و شریانی‌های اطراف، مهم‌ترین قسمت این مرحله بود. به گفته وی «پیش از هر چیز، طراحان باید دید کلانی نسبت به محدوده خود داشته باشند تا بتوانند ایده‌هایی متناسب با نیازهای واقعی و اجتماعی آن منطقه ارائه دهند.»
ایده‌پردازی مبتنی بر مطالعات
مرحله دوم شامل ایده‌پردازی است. در این مرحله، گروه‌ها باید ایده‌هایی نو و موثر بر اساس مطالعات خود ارائه می‌دادند. دکتر فتحی بر اهمیت انطباق ایده‌ها با واقعیت‌های موجود تاکید کرد و گفت: «ایده‌های موفق، ایده‌هایی بودند که نه تنها بر مبنای مطالعات میدانی و تحلیلی شکل گرفته بودند، بلکه به‌طور عملی بر محیط شهری و زندگی مردم تاثیرگذار بودند.»
پتانسیل اجرایی طرح‌ها
مرحله سوم، بررسی قابلیت‌های اجرایی ایده‌ها بود. دکتر فتحی توضیح داد که بسیاری از طرح‌های معماری و شهری، اگرچه از نظر ایده و تفکر بسیار قوی هستند، اما در عمل به دلیل نداشتن طرح‌های اجرایی مناسب و قابلیت پیاده‌سازی، دچار چالش می‌شوند. وی افزود: «طرحی که می‌تواند در عمل به موفقیت برسد، باید توانایی اجرای موثر در شرایط واقعی شهری را داشته باشد.»
ویژگی‌های طرح‌های منتخب و مقایسه آن‌ها
دکتر فتحی در ادامه، به تحلیل سه طرح منتخب این مسابقه پرداخت و به خصوصیات هر یک اشاره کرد. او طرح‌های منتخب را به‌طور کلی موفق ارزیابی کرده و افزود: «تمامی سه طرح منتخب در مرحله اول مطالعات، تلاش زیادی کرده بودند و اطلاعات دقیق و جامعی از منطقه و نیازهای آن جمع‌آوری کرده بودند. در مرحله ایده‌پردازی نیز طرح اول و دوم موفق‌تر بودند.»
وی در ادامه توضیح داد که در مقایسه این دو طرح، طرح دوم توانسته بود تاثیر بیشتری بر محیط زندگی مردم بگذارد: «طرح اول رویکردی مدرن و نوآورانه داشت که به‌طور کامل ساختار شهری موجود را تغییر داده بود. این طرح شامل حذف پیاده‌روها و مسیرهای سواره و طراحی فضاهای جدید و مدرن بود. در مقابل، طرح دوم از رویکردی متفاوت پیروی می‌کرد و با حفظ برخی از ویژگی‌های بافت شهری قدیمی، با استفاده از تکنولوژی‌های جدید به طراحی شهری پرداخته بود. این رویکرد حفظ هویت شهری و هم‌راستایی با شرایط موجود را منعطف‌تر می‌کرد.»
چالش‌های نظارت و اجرای طرح‌های شهری
یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که دکتر فتحی در این مصاحبه به آن اشاره کرد، مسائل اجرایی و نظارتی در پیاده‌سازی طرح‌های شهری است. وی با تاکید بر تفاوت‌های بنیادین جزئیات اجرایی در طراحی شهری و معماری، تصریح کرد: «جزئیات اجرایی در طراحی شهری، به ویژه در میدان‌ها و پلازاهای شهری، با جزئیات اجرایی معماری متفاوت است؛ میدان‌های شهری فضایی برای تعامل اجتماعی و فعالیت‌های روزانه مردم است، بنابراین جزئیات اجرایی آن‌ها باید به گونه‌ای باشد که نیازهای شهری را به بهترین شکل ممکن برآورده کند.»
دکتر فتحی همچنین به نظارت بر پروژه‌های اجرایی اشاره کرده و گفت: «در طراحی شهری، نظارت صحیح و مستمر بر جزئیات اجرایی می‌تواند کیفیت کار را تضمین کند؛ با این حال، نظارت صحیح به تنهایی نمی‌تواند به موفقیت کامل یک پروژه منجر شود، چرا‌که بسیاری از ایده‌ها ممکن است در عمل چالش‌های جدی پیدا کنند.»
وی با اشاره به تجربیات خود در طراحی میادین مختلف شهری همچون میدان بهارستان، افزود: «میدان‌ها باید فضایی چندمنظوره باشند که به نیازهای مختلف شهروندان پاسخ دهند. به‌عنوان مثال، میدان بهارستان با سیرکولاسیون ساده و فضای سبز یکپارچه خود، به شکلی طراحی شده که در آن افراد می‌توانند به راحتی در محیط شهری حرکت کنند و در عین حال، از فضا برای فعالیت‌های مختلف اجتماعی استفاده کنند.»
نگاه به آینده طراحی شهری
دکتر فتحی در پایان گفت‌وگو، تاکید کرد که طراحی شهری باید به گونه‌ای باشد که در عین حفظ هویت فرهنگی و تاریخی یک منطقه، بتواند با استفاده از نوآوری‌ها و تکنولوژی‌های جدید، نیازهای شهروندان را برآورده کند. وی همچنین افزود: «طراحان شهری باید به این نکته توجه داشته باشند که یک میدان یا فضای شهری، تنها یک فضای فیزیکی نیست، بلکه باید بستری باشد که مردم در آن با هم تعامل داشته باشند و به طور همزمان پاسخگوی نیازهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن‌ها باشد.»
این گفت‌وگو به خوبی نشان داد که طراحی شهری تنها به یک رویکرد زیبایی‌شناسانه و تکنولوژیکی محدود نمی‌شود، بلکه باید در عین نوآوری، به نیازهای واقعی و متنوع شهروندان پاسخ دهد و در تمامی مراحل از مطالعه تا اجرا، به دقت و با دیدگاه کلان طراحی شود.
source