همشهری آنلاین – گروه سیاسی: سقوط دومین جنگنده اف۱۶ اوکراین در ۲۴ فروردین ۱۴۰۴ بار دیگر توجهات را به کارایی این جنگنده‌ها و توان پدافندی کشورهای رقیب جلب کرده است. این حادثه، که خلبان ۲۶ ساله اوکراینی، پاولو ایوانف، در آن کشته شد، بحث‌هایی را درباره نقش پدافند خودی اوکراین و ادعاهای روسیه مبنی بر استفاده از سامانه‌های پیشرفته مانند اس۴۰۰ یا موشک آر۳۷ برانگیخته است. این رویداد نه‌تنها برای اوکراین و حامیان غربی آن، بلکه برای آمریکا و متحدانش در خاورمیانه، به‌ویژه با توجه به توان پدافندی ایران، پیامدهایی دارد.
خطای خودی یا توان پدافندی روسیه؟
اولین اف۱۶ اوکراینی در ۵ شهریور ۱۴۰۳ ساقط شد که اوکراین آن را به خطای سامانه پدافندی پاتریوت خود نسبت داد و خلبان، اولکسی مس، کشته شد. در حادثه دوم در ۲۴ فروردین ۱۴۰۴، یک نماینده پارلمان اوکراین اعلام کرد که این جنگنده نیز به دلیل آتش پدافند خودی ساقط شده است. با این حال منابع رسمی روسیه سقوط اف۱۶ اوکراینی در ۲۴ فروردین ۱۴۰۴ را به خود نسبت دادند. وزارت دفاع روسیه (MoD) و رسانه‌های دولتی مانند راشاتودی این ادعا را مطرح کردند. ولادیمیر روگوف، مقام منصوب کرملین در منطقه زاپوریژیا، نیز به خبرگزاری تاس گفت که جنگنده پس از شلیک موشک ساقط شده است. همچنین، کانال‌های تلگرامی طرفدار روسیه مانند Top War ادعا کردند که سامانه اس۴۰۰ یا موشک آر۳۷ عامل سقوط بوده است.
اوکراین از تابستان ۱۴۰۳ چندین فروند اف۱۶ از کشورهای ناتو مانند دانمارک و هلند دریافت کرده و انتظار می‌رود تا پایان ۲۰۲۵ در مجموع ۶۵ فروند دریافت کند. این جنگنده‌ها برای تقویت توان دفاعی اوکراین در برابر حملات روسیه حیاتی هستند، اما دو سقوط پیاپی نگرانی‌هایی را درباره آسیب‌پذیری آن‌ها ایجاد کرده است.
سابقه سقوط اف-۱۶ها و تأثیر بر موازنه دفاعی
اف۱۶، ساخته‌شده توسط جنرال داینامیکس (اکنون لاکهید مارتین)، از دهه ۱۹۷۰ به‌عنوان یک جنگنده چندمنظوره شناخته می‌شود و بیش از ۴ هزار و ۶۰۰ فروند از آن تولید شده است. این جنگنده در جنگ‌های متعددی، از جمله جنگ خلیج فارس (۱۹۹۱) و عملیات‌های اسرائیل در لبنان و سوریه، استفاده شده است. با این حال، سابقه سقوط آن در برابر پدافند دشمن قابل توجه است. در جنگ کوزوو (۱۹۹۹)، یک اف۱۶ آمریکایی توسط سامانه اس۱۲۵ صربستان ساقط شد که به دلیل هماهنگی ضعیف و شناسایی توسط رادارهای قدیمی رخ داد. در خاورمیانه، اسرائیل از اف۱۶ در عملیات‌هایی مانند بمباران تاسیسات هسته‌ای عراق در سال ۱۹۸۱ (عملیات اپرا) استفاده کرده، اما در برابر پدافند پیشرفته‌تر، مانند اس۳۰۰ سوریه، با احتیاط بیشتری عمل کرده است.
در جنگ اوکراین، سقوط اف۱۶ها نشان‌دهنده چالش‌های این جنگنده در برابر پدافند پیشرفته است. سامانه‌های اس۴۰۰ و اس۳۰۰ روسیه، با برد بلند و قابلیت ردیابی اهداف پنهان‌کار، تهدیدی جدی برای جنگنده‌های غربی هستند. این حوادث ممکن است بر موازنه دفاعی تاثیر بگذارد، زیرا اوکراین برای حفظ برتری هوایی به این جنگنده‌ها وابسته است، اما آسیب‌پذیری آن‌ها می‌تواند اعتماد متحدان ناتو را کاهش دهد.
نگرانی آمریکا: آیا ارائه اف-۱۶ها متوقف می‌شود؟
سقوط اف-۱۶ها در اوکراین نگرانی‌هایی را برای آمریکا ایجاد کرده است، اما بعید است به توقف کامل ارائه آن‌ها منجر شود. برخلاف لاکهید اف۱۱۷ که در سال ۱۹۹۹ در کوزوو توسط سامانه اس۱۲۵ صربستان ساقط شد و ضربه‌ای به اعتبار فناوری پنهان‌کار آمریکا بود و منجر به بازنشستگی این جنگنده‌ها در سال ۲۰۰۸ شد، اف۱۶ها به دلیل تعداد زیاد (بیش از ۲ هزار و ۳۰۰ فروند عملیاتی در جهان) و نقش چندمنظوره، جایگاه متفاوتی دارند. با این حال، این حوادث ممکن است آمریکا را به بازنگری در استراتژی‌های آموزشی و هماهنگی با اوکراین وادار کند، به‌ویژه با توجه به ادعاهای روسیه درباره نقش اس۴۰۰.
توان پدافندی ایران و نگرانی‌های آمریکا
در خاورمیانه، توان پدافندی ایران با سامانه بومی باور۳۷۳، نگرانی‌هایی را برای آمریکا و متحدانش ایجاد کرده است. در حمله اسرائیل به ایران در ۴ آبان ۱۴۰۳، جنگنده‌های اف۳۵ و اف۱۵ استفاده شدند، اما گزارش‌ها نشان می‌دهد که اسرائیل از اف۱۶ها برای پشتیبانی اولیه بهره برد. این عملیات نشان داد که سامانه‌های پدافندی ایران، هرچند پیشرفته، نتوانستند مانع نفوذ جنگنده‌های پنهان‌کار شوند، اما تهدید بالقوه‌ای برای جنگنده‌های غیرپنهان‌کار مانند اف۱۶ وجود دارد.
حضور آمریکا در منطقه نشان‌دهنده نگرانی از توان ایران در خلیج فارس است. سامانه‌های پدافندی ایران می‌توانند تهدیدی برای جنگنده‌ها و بمب‌افکن‌های آمریکایی باشند، و سقوط احتمالی آن‌ها ممکن است به اعتبار نظامی آمریکا آسیب بزند؛ مشابه تجربه اف۱۱۷ در کوزوو. این نگرانی با توجه به سابقه ایران در ساقط کردن پهپاد گلوبال هاوک آمریکا در سال ۲۰۱۹ با سامانه سوم خرداد تشدید می‌شود.
سقوط جنگنده‌های آمریکایی در اوکراین نشان‌دهنده چالش‌های این جنگنده در برابر پدافند پیشرفته است و ممکن است بر استراتژی‌های ناتو در اوکراین تاثیر بگذارد. در خاورمیانه، توان پدافندی ایران تهدیدی بالقوه برای جنگنده‌های غربی است و آمریکا احتمالا برای حفظ اعتبار خود محتاط‌تر عمل خواهد کرد.