سازمان نظام مهندسی ساختمان یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین نهادهای تخصصی و حرفه‌ای در ایران است که با تاریخچه‌ای پرفراز و نشیب، نقش کلیدی در صنعت ساختمان کشور ایفا می‌کند. سازمانی که همواره بزرگان و نام های معتبری بر صندلی ریاست ان تکیه زده اند که از وزن بالای این سازمان و جایگاه ویژه آن در صنعت ساختمان حکایت دارد.
ریشه‌های اولیه تشکل‌های مهندسی در ایران به دهه ۱۳۳۰ برمی‌گردد. در سال ۱۳۳۴، «انجمن مهندسان» به عنوان اولین تشکل حرفه‌ای مهندسان تاسیس شد که بیشتر متشکل از فارغ‌التحصیلان رشته‌های فنی و مهندسی دانشگاه تهران بود. سال ۱۳۴۴ با تصویب «قانون کانون مهندسان»، نقطه عطفی در جهت فعالیت رسمی‌تر و قانونمندتر مهندسان ایجاد شد. پس از انقلاب اسلامی، در سال ۱۳۶۰ «قانون نظام معماری و ساختمانی» به تصویب رسید که نخستین چارچوب مشخص برای نظارت بر ساخت‌وساز و امور مهندسی پس از انقلاب را ایجاد کرد. با این وجود، در عمل این قانون کارآیی لازم را نداشت و با گذشت زمان و پیچیده‌تر شدن صنعت ساختمان، نیاز به قانونی جامع‌تر احساس می‌شد.
نقطه عطف اصلی در تاریخ سازمان نظام مهندسی ساختمان، تصویب «قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان» در سال ۱۳۷۴ بود که در ۲۲ اسفند همان سال توسط رئیس‌جمهور وقت ابلاغ شد. به موجب این قانون سازمان نظام مهندسی ساختمان، به طور رسمی با اهداف مشخص و حوزه اختیارات معین تاسیس شد. آیین‌نامه اجرایی این قانون در سال ۱۳۷۵ مورد تدوین و تصویب قرار گرفت و در پی آن، اولین دوره انتخابات هیئت مدیره نظام مهندسی ساختمان استان‌ها و شورای مرکزی در سال ۱۳۷۶ برگزار شد.
از سال ۱۳۷۶ تاکنون، سازمان نظام مهندسی روند توسعه خود را طی کرده و به تدریج به یکی از بزرگترین و تاثیرگذارترین تشکل‌های حرفه‌ای کشور با بیش از ۵۰۰ هزار عضو تبدیل شده است. آیین‌نامه اجرایی قانون طی این سال‌ها چندین بار اصلاح شده است؛ اصلاحیه‌های مهم در سال‌های ۱۳۸۲، ۱۳۹۱ و سال‌های بعد انجام شده‌اند. همچنین مبحث دوم مقررات ملی ساختمان در سال ۱۳۸۴ با عنوان «نظامات اداری» تدوین شد که مکمل قانون نظام مهندسی است.
چالش‌ها و فراز و فرودهای سازمان نظام مهندسی ساختمان
در طول سال‌های فعالیت، سازمان نظام مهندسی با چالش‌ها و فراز و فرودهای متعددی مواجه بوده است؛
چالش‌های ساختاری و حقوقی
- تعارض میان استقلال حرفه‌ای و نظارت دولتی: تنش دائمی بین استقلال سازمان و نظارت وزارت راه و شهرسازی
- ابهامات قانونی: تفسیرهای مختلف از ماده ۳۳ قانون و حدود اختیارات وزارت راه و شهرسازی
- تغییرات مکرر در آیین‌نامه‌ها: عدم ثبات در مقررات و دستورالعمل‌ها
چالش‌های اجرایی و عملیاتی
- تعارض منافع و امضافروشی: یکی از جدی‌ترین چالش‌ها که به اعتبار حرفه‌ای مهندسان اسیب زده است.
- نظام ارجاع کار: چالش‌های مربوط به توزیع عادلانه کار میان مهندسان
- کیفیت نظارت: حوادثی مانند فروریختن ساختمان پلاسکو (۱۳۹۵) و زلزله سرپل ذهاب (۱۳۹۶) که کیفیت نظارت را زیر سوال برد.
چالش‌های مالی و اقتصادی
- نوسانات اقتصادی: تاثیر رکود و رونق مسکن و تورم بر فعالیت سازمان
- تعرفه‌های خدمات مهندسی: کشمکش دائمی بر سر نحوه تعیین و میزان تعرفه‌ها
- معیشت مهندسان: چالش‌های مربوط به درامد و معیشت مهندسان عضو
چالش‌های فناوری و توسعه حرفه‌ای
- انطباق با فناوری‌های نوین: تلاش برای همگام‌سازی با پیشرفت‌های فناوری مانند BIM و ساختمان‌های هوشمند
- مقاوم‌سازی و بهینه‌سازی مصرف انرژی: چالش‌های مربوط به اجرای مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان
چالش‌های درون سازمانی
- انتخابات و تنش‌های سیاسی: قطب‌بندی‌های سیاسی در انتخابات هیئت مدیره و شورای مرکزی
- تعادل میان گروه‌های تخصصی: چالش ایجاد توازن میان رشته‌های هفتگانه مهندسی ساختمان
ارتباط سازمان نظام مهندسی ساختمان با وزارت راه و شهرسازی
ارتباط سازمان نظام مهندسی ساختمان با وزارت راه و شهرسازی، یکی از پیچیده‌ترین و چالش‌برانگیزترین جنبه‌های فعالیت این سازمان بوده است.
جایگاه قانونی وزارت راه و شهرسازی
بر اساس قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، وزارت راه و شهرسازی جایگاه ویژه‌ای در ارتباط با سازمان دارد:
- ماده ۳۳ قانون که به صراحت مسئولیت نظارت عالیه بر اجرای ضوابط و مقررات ملی ساختمان را بر عهده وزارت راه و شهرسازی قرار داده است.
- ماده ۴ قانون که وزارت راه و شهرسازی را مسئول تدوین مقررات ملی ساختمان می داند.
- ماده ۱۵ قانون که صدور پروانه اشتغال به کار مهندسی برای اشخاص حقیقی و حقوقی را بر عهده وزارت راه و شهرسازی قرار داده است.
نقش‌های کلیدی وزارت راه و شهرسازی
وزارت راه و شهرسازی نقش‌های متعددی در ارتباط با سازمان نظام مهندسی ایفا می‌کند:
- نقش نظارتی: نظارت بر انتخابات، مصوبات، عملکرد مالی و عملکرد ارکان مختلف سازمان
- نقش هدایتی و سیاست‌گذاری: تدوین خط‌مشی‌ها، دستورالعمل‌ها و مشارکت در تعیین تعرفه‌های خدمات مهندسی
- نقش حمایتی: حمایت از برنامه‌های اموزشی و پژوهشی و توسعه زیرساخت‌ها
- نقش حاکمیتی: صدور پروانه اشتغال، تصویب ضوابط و مقررات و تعیین صلاحیت حرفه‌ای
چالش‌ها و تنش‌های موجود
روابط میان وزارت راه و شهرسازی و سازمان نظام مهندسی در طول سال‌ها با چالش‌هایی همراه بوده است:
- مرز استقلال حرفه‌ای و نظارت دولتی: تعارض دیدگاه‌ها درباره حدود استقلال حرفه‌ای سازمان در برابر نظارت دولتی
- تفسیر ماده ۳۳ قانون: تفاسیر مختلف از حدود اختیارات وزارت راه در نظارت عالیه
- تعیین تعرفه‌های خدمات مهندسی: اختلاف نظر در نحوه تعیین تعرفه‌ها و میزان ان‌ها
- دستورالعمل‌های ارجاع کار: چالش بر سر نحوه توزیع کار میان مهندسان
- مقابله با تعارض منافع: اختلاف در روش‌های مقابله با پدیده‌هایی مانند امضافروشی
مواردی از تنش‌های شاخص
- سال ۱۳۹۴: ابلاغیه وزیر راه و شهرسازی (عباس آخوندی) درباره ممنوعیت امضافروشی و تعارض منافع
- سال ۱۳۹۶: دستورالعمل جدید در زمینه تفکیک خدمات طراحی و نظارت
- سال ۱۴۰۱: برکناری احمد خرم از ریاست سازمان توسط وزیر راه و شهرسازی
اهمیت انتخابات شورای مرکزی در تیرماه ۱۴۰۴
انتخابات شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان که قرار است در ۲۵ و ۲۶ تیرماه ۱۴۰۴ در جزیره کیش برگزار شود، از جهات مختلف دارای اهمیت ویژه‌ای است:
۱. فرصت بازتعریف روابط با وزارت راه و شهرسازی
- گذار از تقابل به تعامل: انتخابات فرصتی برای گذار از فضای تقابلی به فضای تعاملی با وزارتخانه است.
- تدوین منشور همکاری: شورای مرکزی جدید می‌تواند با پیشنهاد تدوین منشور همکاری مشترک، چارچوب روابط نهادی را بازتعریف کند.
- تفکیک حوزه‌های همکاری و استقلال: می‌تواند به تفکیک شفاف‌تر حوزه‌های استقلال صنفی و حوزه‌های نیازمند همکاری مشترک بینجامد.
۲. تاثیر بر موضوعات محل چالش
- تعرفه‌های خدمات مهندسی: رویکرد جدید به تعیین تعرفه‌ها بر اساس مطالعات کارشناسی و توافق با وزارتخانه
- نظام ارجاع کار: طراحی نظام‌های شفاف و عادلانه با استفاده از فناوری‌های نوین
- تعارض منافع: رویکرد عملگرایانه به مسائلی مانند امضافروشی و سایر مصادیق تعارض منافع
۳. اهمیت در شرایط خاص کنونی
- همزمانی با طرح‌های کلان ملی مسکن: نقش کلیدی سازمان در طرح‌هایی مانند نهضت ملی مسکن
- چالش‌های اقتصادی و تورم مصالح: ضرورت مدیریت هوشمندانه در شرایط تورمی
- ضرورت مقاوم‌سازی: اهمیت ویژه ایمنی و مقاوم‌سازی با توجه به زلزله‌خیز بودن کشور
۴. جنبه‌های سیاسی و راهبردی
- انتخاب رئیس جدید سازمان: فردی که یکی از تاثیرگذارترین مقامات در صنعت ساختمان خواهد بود
- تعیین خط مشی سازمان: شورای مرکزی جدید خط مشی سازمان برای سه سال آینده را تعیین خواهد کرد
- رویکرد به چالش‌های موجود: فرصتی برای اتخاذ رویکردهای نوین به چالش‌های دیرینه
۵. تاثیر بر مشروعیت و قدرت چانه‌زنی
- افزایش مشروعیت: انتخابات سالم و با مشارکت بالا می‌تواند مشروعیت سازمان را افزایش دهد
- ارتقای قدرت چانه‌زنی: مشروعیت بالاتر به افزایش قدرت چانه‌زنی سازمان در تعامل با نهادهای دولتی می‌انجامد
۶. تاثیر بر تحول و نوآوری
- تمرکز بر نوآوری: فرصتی برای تمرکز بر فناوری‌های نوین ساختمانی به جای درگیری در مناقشات اداری
- هوشمندسازی خدمات: گسترش خدمات الکترونیک و هوشمند با همکاری وزارتخانه
- صنعتی‌سازی ساختمان: تمرکز بر تسریع فرایندهای ساخت‌وساز از طریق صنعتی‌سازی
دورنمای سازمان نظام مهندسی ساختمان
سازمان نظام مهندسی ساختمان در آینده با چالش‌ها و فرصت‌های متعددی روبرو خواهد بود. دورنمای این سازمان را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
۱. دورنمای ساختاری
- اصلاحات قانونی: احتمال بازنگری در قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان برای رفع ابهامات
- شفاف‌سازی روابط نهادی: تعریف دقیق‌تر مرز میان استقلال حرفه‌ای و نظارت دولتی
- دیجیتالی‌سازی: تکمیل فرایند دیجیتالی شدن فرایندهای سازمان و خدمات مهندسی
۲. دورنمای حرفه‌ای و فنی
- ارتقای کیفیت خدمات مهندسی: افزایش استانداردهای حرفه‌ای و کیفیت خدمات
- گسترش فناوری‌های نوین: پیشگامی در معرفی و ترویج فناوری‌های نوین ساختمانی
- صنعتی‌سازی ساختمان: حرکت به سمت استفاده گسترده‌تر از روش‌های صنعتی ساخت‌وساز
۳. دورنمای اقتصادی
- تعادل در تعرفه‌ها: ایجاد تعادل میان حقوق مهندسان و هزینه‌های ساخت
- گسترش فرصت‌های شغلی: تلاش برای ایجاد فرصت‌های شغلی بیشتر برای مهندسان
- تنوع‌بخشی منابع درآمدی: تنوع‌بخشی به منابع درامدی سازمان برای پایداری مالی
۴. دورنمای اجتماعی
- ارتقای اعتماد عمومی: تلاش برای افزایش اعتماد عمومی به مهندسان و خدمات مهندسی
- افزایش مسئولیت اجتماعی: مشارکت فعال‌تر در مسئولیت‌های اجتماعی مانند مسکن اقشار کم‌درآمد
- فرهنگ‌سازی: ترویج فرهنگ ساخت‌وساز مطابق با استانداردها در میان عموم مردم
جمع‌بندی
سازمان نظام مهندسی ساختمان طی تاریخ نزدیک به سه دهه فعالیت خود، مسیری پر فراز و نشیب را طی کرده است. از تلاش‌های اولیه برای نهادسازی و تثبیت جایگاه در دوره هاشمی طباء تا تاکید بر استقلال صنفی در دوره طولانی غرضی، رویکردهای اصلاح‌طلبانه ترکان و تلاش برای ایجاد توازن در دوره خرم، هر یک از روسای سازمان میراث خاص خود را بر جای گذاشته‌اند.
چالش‌های متعددی از جمله تعارض منافع، نظام ارجاع کار، تعیین تعرفه‌ها و مهم‌تر از همه، رابطه با وزارت راه و شهرسازی، این سازمان را با مشکلاتی مواجه کرده است. رابطه سازمان با وزارتخانه، همواره پیچیده و گاه پرتنش بوده؛ چرا که از یک سو، وزارت راه و شهرسازی نقش نظارتی، هدایتی و حاکمیتی مهمی دارد و از سوی دیگر، موضوع استقلال حرفه‌ای و صنفی مطرح است. در واقع تفسیرهای متفاوت از ماده ۳۳ قانون و حدود اختیارات وزارت راه و شهرسازی، همواره منشا اختلافات و چالش‌های متعددی بوده است.
انتخابات شورای مرکزی در تیرماه ۱۴۰۴ فرصتی بی‌نظیر برای بازتعریف روابط، کاهش تنش‌ها و حرکت به سمت همکاری سازنده‌تر است. این انتخابات می‌تواند به ورود چهره‌های جدید، تغییر رویکرد در مسائل چالش‌برانگیز، افزایش مشروعیت سازمان و تمرکز بیشتر بر نوآوری و تحول بینجامد.
اهمیت ویژه این انتخابات از چند جهت قابل بررسی است:
- اهمیت استراتژیک صنعت ساختمان: صنعت ساختمان حدود ۳۰ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را به خود اختصاص می‌دهد و سازمان نظام مهندسی، نقشی کلیدی در تنظیم و هدایت این صنعت دارد.
- نقش در طرح‌های کلان ملی: سازمان نظام مهندسی نقش مهمی در پیشبرد طرح‌هایی چون نهضت ملی مسکن، بازسازی بافت‌های فرسوده و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها ایفا می‌کند.
- تاثیر بر زندگی روزمره مردم: تصمیمات این سازمان مستقیما بر کیفیت، ایمنی و هزینه ساخت‌وساز و در نتیجه، بر زندگی مردم تاثیر می‌گذارد.
- فرصت برای اصلاحات بنیادین: انتخابات پیش رو می‌تواند آغازگر اصلاحات بنیادین در ساختار، فرآیندها و رویکردهای سازمان باشد.
نقش مهندسان در شکل‌دهی به آینده این سازمان از طریق مشارکت در انتخابات، انکارناپذیر است. مشارکت حداکثری و آگاهانه می‌تواند به انتخاب شورای مرکزی توانمند و کارآمد بینجامد که قادر باشد چالش‌های پیش رو را مدیریت کند و از فرصت‌های موجود برای توسعه و ارتقای سازمان و حرفه مهندسی ساختمان بهره گیرد.
در نهایت، آینده سازمان نظام مهندسی ساختمان به توانایی آن در انطباق با تغییرات سریع در فناوری‌های ساختمانی، پاسخگویی به نیازهای بازار مسکن، مدیریت چالش‌های حرفه‌ای و صنفی، و برقراری تعاملی سازنده با نهادهای دولتی به ویژه وزارت راه و شهرسازی بستگی دارد. انتخابات پیش رو، گامی مهم در تعیین مسیر آینده این سازمان استراتژیک خواهد بود.
ملزومات موفقیت شورای مرکزی آینده
برای آنکه شورای مرکزی جدید بتواند در ماموریت خود موفق باشد، توجه به نکات زیر ضروری است:
- تعادل میان استقلال و تعامل: ایجاد تعادل بین استقلال حرفه‌ای سازمان و تعامل سازنده با وزارت راه و شهرسازی
- رویکرد عملگرایانه به چالش‌ها: پرهیز از شعارزدگی و اتخاذ رویکردهای عملی به چالش‌هایی مانند تعارض منافع
- شفافیت و پاسخگویی: افزایش شفافیت در تصمیم‌گیری‌ها و پاسخگویی به اعضا و ذینفعان
- هوشمندسازی و نوآوری: تمرکز بر فناوری‌های نوین و هوشمندسازی خدمات مهندسی
- توجه به معیشت مهندسان: تلاش برای بهبود وضعیت معیشتی مهندسان به ویژه جوانان
- نگاه ملی و فراجناحی: پرهیز از رویکردهای جناحی و سیاسی و تمرکز بر منافع ملی
سازمان نظام مهندسی ساختمان با جمعیت بیش از نیم میلیون مهندس، یکی از بزرگترین تشکل‌های حرفه‌ای کشور است که تصمیمات آن، مستقیما بر کیفیت زندگی شهروندان تاثیر می‌گذارد. انتخابات پیش رو، فرصتی است برای انتخاب مدیرانی که بتوانند این سازمان را در مسیر توسعه پایدار، کارآمدی بیشتر و خدمت‌رسانی بهتر به جامعه هدایت کنند.
در شرایط کنونی که کشور با چالش‌های متعددی در حوزه مسکن و ساختمان روبروست، نقش سازمان نظام مهندسی ساختمان بیش از پیش اهمیت می‌یابد. انتخابات تیرماه ۱۴۰۴ می‌تواند نقطه عطفی در تاریخ این سازمان و فرصتی برای پاسخگویی موثرتر به چالش‌های صنعت ساختمان کشور باشد. سازمانی که به دلیل وزن بالا و اهمیت ویژه، همواره افراد بزرگ و صاحب نام بر صندلی ریاست ان تکیه زده اند و حالا منتظر حضور فردی قدرتمند، مدیر و توانا در عرصه مدیریت خود است.
source