در دهه ۳۰ خورشیدی، درست در زمانی که بسیاری هنوز با مفهوم “ساختمان بلند” ناآشنا بودند، ساخت بنایی چندطبقه در تهران نه‌تنها شجاعت، بلکه دانش فنی بسیار بالایی می‌طلبید. در همین دوره، یکی از نخستین ساختمان‌های بلندمرتبه تهران توسط یک مهندس ایرانی به نام هوشنگ خانشقاقی ساخته شد؛ پروژه‌ای که بعدها به اشتباه بسیاری گمان کردند مهندس آن یک آمریکایی بوده است!
داستانی که با یک سوءتفاهم آغاز شد
در بخشی از خاطرات مهندس خانشقاقی آمده است:
«در هامبورگ با دوستی در رستورانی غذا می‌خوردیم. یک ایرانی که تازه از تهران آمده بود گفت در تهران یک آمریکایی دارد آسمانخراش می‌سازد. من گفتم آمریکایی نیست، ایرانی است. گفت حتماً مهندس آن آمریکایی است. گفتم مهندسش هم ایرانی است؛ خود من! ولی باور نمی‌کرد.»
ساختی از دل فکر و جسارت
ساختمانی که او ساخت، نه‌تنها به عنوان یکی از اولین ساختمان‌های بتن‌آرمه تهران شناخته می‌شود، بلکه تمام مراحل آن از طراحی سازه تا ساخت آسانسور نیز با تلاش شخصی او انجام شد. حتی در شرایطی که دستگاه جوش یا جرثقیل در دسترس نبود، با بهره‌گیری از امکانات محدود و خلاقیت، ستون‌ها و تیرآهن‌ها را با گاری اسبی به محل پروژه می‌آوردند و در همان‌جا با بتن، اتصال‌های جوشی را شبیه‌سازی می‌کردند.
ماجرای آسانسور؛ اولین ساخت داخلی در ایران
از آنجا که خرید آسانسور از آلمان به‌صرفه نبود، مهندس خانشقاقی شخصاً تصمیم گرفت اولین آسانسور ایرانی را طراحی و اجرا کند. با مطالعه کتب فنی دانشکده فنی و استفاده از قطعات اوراقی جنگ جهانی، آسانسوری ساخت که همچون نمونه‌های فرنگی عملکرد مطلوبی داشت. این آسانسور با جعبه‌دنده بازسازی‌شده و ریل و وزنه‌های تعادل، به یکی از نوآوری‌های فنی آن زمان بدل شد.
بلندمرتبه‌ای بدون حتی یک ترک!
بنایی که تماماً با بتن مسلح ساخته شد، پس از چندین دهه و وقوع چند زمین‌لرزه در تهران، حتی یک ترک هم برنداشته است. خود خانشقاقی با اطمینان می‌گفت:
«اگر این ساختمان را از ته ببریم و بخوابانیم و دوباره سرجایش بگذاریم، هیچ آسیبی به آن نخواهد رسید.»
این روایت تاریخی، نه‌تنها نمادی از جسارت و نبوغ ایرانی در روزگار سخت است، بلکه نمونه‌ای درخشان از رد ادعاهای غلط درباره وابستگی تکنیکی ایران به مهندسین خارجی در دوره پهلوی است.
برای آشنایی بیشتر با جزئیات ساخت این ساختمان و گفتگوی خواندنی با مرحوم خانشقاقی به فصلنامه آبادی، شماره ۱۸، پاییز ۱۳۷۴ مراجعه کنید. در ادامه تصاویر بیشتری از این ساختمان را که در سایت عصر ایران منتشر شده می بینیم:
منبع: گفت‌وگوی فصلنامه آبادی، شماره ۱۸، پاییز ۱۳۷۴ با مهندس هوشنگ خانشقاقی
بازنشر و بازنویسی: عصر ایران
source