در حالی‌که روند جهانی عبور از انرژی‌های فسیلی با سرعتی بی‌سابقه ادامه دارد، ایران نیز با چالش‌های جدی در حوزه تراز انرژی مواجه است. توسعه گسترده نیروگاه‌های خورشیدی به‌عنوان راهبرد اصلی کشور برای تامین انرژی پاک، نیازمند راهکارهایی مکمل برای ذخیره‌سازی برق در ساعات غیرقابل تولید است. یکی از پیشنهادهای مهم در این زمینه، بهره‌گیری از باتری‌های آبی به‌عنوان یک فناوری بومی و کم‌هزینه است.
بحران ناترازی برق و چشم‌انداز خورشیدی
سیدحسین میرافضلی، کارشناس حوزه انرژی، با اشاره به چشم‌انداز پنج‌ساله ایران برای احداث ۳۰ تا ۵۰ هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی، معتقد است گذار به برق پاک بدون حل معضل ذخیره‌سازی ممکن نیست. او بر ضرورت کاهش ۳۰ تا ۵۰ درصدی سهم گاز در گرمایش منازل و جایگزینی برق تاکید دارد؛ اما چالش اصلی در تامین برق شبانه و شرایط ابری باقی می‌ماند.
باتری‌های آبی، جایگزینی پایدار برای لیتیوم
برخلاف باتری‌های لیتیومی که وارداتی، گران‌قیمت و دارای عمر مفید ۱۰ ساله‌اند، باتری‌های آبی (نیروگاه‌های تلمبه‌ای ذخیره‌ای) با طول عمر تقریبی ۱۰۰ سال و امکان ساخت کاملا بومی، گزینه‌ای بسیار کارآمدتر برای شرایط جغرافیایی ایران هستند. این سیستم‌ها با استفاده از اختلاف ارتفاع در مناطق کوهستانی، می‌توانند انرژی برق را در ساعات کم‌مصرف ذخیره کرده و در زمان اوج مصرف دوباره به شبکه تزریق کنند.
شبکه‌ای از باتری‌های کوهستانی
ایران در ساعات شبانه (۱۲ شب تا ۸ صبح) و نیز ساعات ابتدایی روز (۸ صبح تا ۱۲ ظهر) مازاد تولید برق دارد، اما از ظهر تا حوالی نیمه‌شب با کمبود روبه‌رو می‌شود. به باور میرافضلی، ساخت حدود ۳۰ هزار مگاوات باتری آبی در ظرفیت‌های متنوع ۵ تا ۱۰۰۰ مگاوات، می‌تواند این خلا را پر کرده و پایداری شبکه را تضمین کند. احداث چنین زیرساختی ضمن کاهش تلفات برق به دلیل نزدیکی به محل مصرف، اشتغال‌زایی گسترده‌ای نیز در پی خواهد داشت.
سرمایه‌گذاری مردمی و محرک‌های اقتصادی
راه‌اندازی یک نیروگاه کوچک تلمبه‌ای با سرمایه‌ای حدود ۲۰ میلیارد تومان ممکن است و اگر خرید برق از این منابع با قیمت مناسب تضمین شود، سرمایه‌گذاران خرد و بانک‌ها می‌توانند وارد میدان شوند. چنین اقدامی می‌تواند طی زمان کوتاهی هزاران مگاوات باتری آبی را در کشور فعال کند. به گفته میرافضلی، در برخی مناطق، هزینه احداث هر مگاوات به حدود ۱۰ میلیارد تومان می‌رسد و پروژه‌های کوچک را می‌توان ظرف شش ماه تا یک سال به بهره‌برداری رساند.
ضرورت حمایت ملی
از آنجا که برق این باتری‌ها در ساعت‌های اوج مصرف به شبکه افزوده می‌شود، تعیین نرخ خرید مناسب برای آن امری حیاتی است. این پیشنهاد، اگر با حمایت دولتی و بانک‌ها همراه شود، می‌تواند به راه‌اندازی یک جنبش ملی برای ساخت باتری‌های آبی در مناطق کوهستانی کشور بینجامد؛ جنبشی که هم به پایداری انرژی کمک می‌کند و هم زمینه‌ساز استقلال انرژی در دوران گذار به منابع تجدیدپذیر خواهد بود.