بنا بر گزارش‌ها، روند فعلی اجرای طرح «نهضت ملی مسکن» می‌تواند خانه‌دار شدن ۸۱۸ هزار خانوار ثبت‌نام‌شده را تا سال ۱۴۴۵ به تعویق بیندازد. این در حالی است که تجربه «مسکن مهر» در دهه ۸۰ نشان داد، تکمیل و تحویل آخرین واحدها ۱۶ سال به طول انجامید.
طبق آمار رسمی، از زمان آغاز طرح با اجرای «قانون جهش تولید مسکن» تاکنون تنها ۴۰ هزار و ۲۰۱ واحد مسکونی روی زمین‌های ۹۹ ساله تکمیل و تحویل شده است، در حالی که ۸۵۸ هزار خانوار موفق به پیش‌خرید قطعی واحدهای خود شده‌اند و بخش عمده آنها همچنان در انتظار آغاز یا تکمیل پروژه‌ها هستند.
صف‌های طولانی متقاضیان
از سال ۱۴۰۰ تاکنون، حدود ۸۵۸ هزار خانوار پس از ثبت‌نام، افتتاح حساب و پرداخت بخشی از آورده نقدی، به عنوان متقاضیان موثر وارد طرح شده‌اند. با وجود این، تنها ۸۰۵ هزار واحد به صورت اسمی تخصیص یافته و برای ۶۷۱ هزار واحد پروانه ساختمانی صادر شده است. از این تعداد نیز تنها ۴۷۲ هزار واحد موفق به عقد قرارداد وام ساخت شده‌اند که آن هم در بسیاری موارد هنوز پرداخت نشده است.
گره تامین مالی
یکی از اصلی‌ترین چالش‌های طرح، عدم تناسب سهم وام و آورده نقدی است. بر اساس استانداردهای متعارف، وام ساخت باید حدود ۷۰ درصد هزینه نهایی را پوشش دهد، اما در عمل، سهم آورده نقدی متقاضیان به طور متوسط ۳۰۰ میلیون تومان بوده، در حالی که میانگین وام پرداختی به هر واحد ۲۵۴ میلیون تومان است. این عدم تعادل، هم فشار مالی بیشتری به متقاضیان وارد کرده و هم اختلاف میان دولت و بانک مرکزی را تشدید کرده است.
پنج مانع بزرگ پیش پای مسکن ملی
بررسی‌ها نشان می‌دهد که پنج مانع اساسی در مسیر اجرای این طرح وجود دارد:
- قیمت‌گذاری غیرواقعی ساخت؛ پایین‌تر بودن نرخ توافقی از هزینه واقعی ساخت.
- مشکلات تامین و آماده‌سازی زمین‌های ۹۹ ساله به دلیل محدودیت‌های بودجه‌ای.
- عدم توان پرداخت آورده نقدی توسط بخشی از متقاضیان که روند پیشرفت پروژه را متوقف می‌کند.
- کندی پرداخت وام ساخت و مشکلات ناشی از اختلاف نظر میان دولت و شبکه بانکی.
- کمبود زیرساخت‌های حیاتی شامل آب، برق و گاز که باعث تأخیر در تحویل واحدها می‌شود.
ساختمان ساخته شده، اما بدون آب و برق و گاز!
هفته گذشته وزارت راه و شهرسازی اعلام کرد که تعدادی از واحدهای مسکن ملی در پردیس آماده تحویل است، اما به دلیل اجرا نشدن شبکه گازرسانی و برق‌رسانی، امکان واگذاری وجود ندارد. در برخی نقاط حتی آب‌رسانی نیز انجام نشده است. این مشکل یادآور تجربه مسکن مهر است که در شهرهایی مانند پرند و هشتگرد، بسیاری از واحدها سال‌ها به دلیل عدم تامین خدمات زیربنایی بلااستفاده ماندند.
هر روز تاخیر در تکمیل پروژه، هزینه نهایی را به دلیل تورم ساخت افزایش می‌دهد و فشار بیشتری به خانوارهای کم‌درآمد وارد می‌کند. در ابتدای طرح، آورده نقدی ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان پیش‌بینی شده بود، اما اکنون به حداقل ۵۰۰ میلیون تومان رسیده و احتمال افزایش آن در صورت ادامه روند فعلی وجود دارد.