همشهری‌آنلاین – مجیدجباری: ستاد ملی احیای دریاچه نمک قم با حضور دستگاه‌های اجرایی و استان‌های عضو حوضه آبریز تشکیل شد. اقدامی که هرچند با تاخیر چند ساله صورت گرفت اما به هر حال کارشناسان تشکیل این ستاد را مثبت ارزیابی می‌کنند و در عین حال هشدار می دهند که موفقیت این ستاد منوط به اجرای کامل «طرح جامع مدیریت دریاچه نمک» و تامین حقابه ۱۵۴ میلیون مترمکعبی آن است. حقابه‌ای که سال‌ها در میان مصارف آشامیدنی و کشاورزی نادیده گرفته شده است.
علی ارواحی، متخصص اکوسیستم‌های آبی و مدیر سابق طرح ملی حفاظت از تالاب‌های ایران تاکید می‌کند که احیای دریاچه بدون مدیریت چندمنبعی آب، بازچرخانی پساب، کنترل آلودگی، تثبیت خاک و احیای پوشش گیاهی مقاوم امکان‌پذیر نخواهد بود و تشکیل ستاد ملی تنها زمانی می‌تواند به کاهش گرد و غبار و بهبود شرایط محیط زیستی منجر شود که برنامه پنج ساله با پشتوانه اعتباری کامل اجرا شود.
استاندار قم نیز با تاکید بر همین مسئله، خاطرنشان کرد که اجرای طرح جامع مدیریت دریاچه نمک نه تنها موجب بهبود شرایط زیست‌محیطی منطقه و کاهش کانون‌های فعال گرد و غبار خواهد شد، بلکه اثرات ملی به همراه دارد و می‌تواند در تامین امنیت زیست‌محیطی فلات مرکزی ایران نقش اساسی ایفا کند.
اکبر بهنام‌جو استاندار قم با اشاره به برگزاری نخستین جلسه این ستاد در وزارت کشور پس از گذشت ۴ سال از تصویب در هیات دولت گفت: «ستاد ملی احیای دریاچه نمک قم با پیگیری‌های مستمر سرانجام شکل گرفت و اجرای پروژه‌های اولویت‌دار در قالب طرح جامع مدیریت به زودی آغاز می‌شود. در این ستاد نمایندگان سازمان حفاظت محیط زیست، وزارتخانه‌های مرتبط و مدیران استان‌های تهران، قم، اصفهان، سمنان و البرز حضور دارند و پروژه‌ها در یک بازه پنج ساله اجرا خواهند شد.»
همزمان احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌ها با اشاره به اهمیت این مصوبه تاکید کرد: «حل مشکلات و بهبود وضعیت دریاچه نمک در مقیاس ملی ارزشمند است و همه دستگاه‌ها موظف هستند طبق برنامه جامع، اقدامات اولویت‌دار خود را تکمیل کنند. او هشدار داد که بی‌توجهی به این برنامه به معنای ترک فعل دستگاه‌ها خواهد بود.»
راهکارها و موانع احیای دریاچه نمک
مدیر پیشین طرح ملی حفاظت از تالاب‌های ایران، احیای دریاچه بدون مدیریت چندمنبعی آب، بازچرخانی پساب، کنترل آلودگی، تثبیت خاک و احیای پوشش گیاهی مقاوم را غیر ممکن می‌داند و براین باور است که تشکیل ستاد ملی تنها زمانی می‌تواند به کاهش گرد و غبار و بهبود شرایط زیست‌محیطی منجر شود که برنامه پنج ساله با پشتوانه اعتباری کامل اجرا شود.
علی ارواحی در گفت‌وگو با همشهری‌آنلاین با بیان اینکه تاخیر در تشکیل ستاد، روند احیای دریاچه را پیچیده‌تر کرده است، گفت: «برای احیای دریاچه نمک قم، تامین حقابه ۱۵۴ میلیون مترمکعبی ضروری است. اما تاکنون در برنامه‌های مدیریت قم‌رود، قره‌چای و سدهای ۱۵ خرداد و الغدیر، حقابه تالاب لحاظ نشده و عمده آب این منابع صرف مصارف آشامیدنی و کشاورزی می‌شود. حتی در صورت تخصیص کامل حقابه، بازسازی اکوسیستم به زمان طولانی نیاز دارد.»
ارواحی در ادامه «کاهش سطح آب و خشکیدگی»، «آلودگی ناشی از فعالیت‌های صنعتی و معدنی»، «تحلیل پوشش گیاهی و تبدیل منطقه به کانون گرد و غبار» و «تخریب زیستگاه‌های جانوری» را ۴ بحران اصلی دریاچه نمک قم عنوان و برای عبور از این وضعیت، ۶ محور اصلی را مطرح کرد و گفت: «مدیریت جامع منابع آب از طریق تضمین تحویل حقابه، بهینه‌سازی مصرف، کنترل برداشت‌های غیرمجاز، بازچرخانی آب و تغذیه سفره‌های زیرزمینی؛ کنترل و کاهش آلودگی با پایش مستمر و تصفیه پساب‌ها؛ احیای پوشش گیاهی مقاوم و تامین حداقل رطوبت برای زیستگاه‌ها؛ مدیریت تنوع زیستی و کنترل شکار؛ ایجاد بادشکن‌های طبیعی و مصنوعی و مشارکت مردمی در مدیریت گرد و غبار و در نهایت، همکاری بین‌بخشی و برنامه‌ریزی بلندمدت در چارچوب ستاد ملی به زعم من می‌تواند اکوسیستم آبی ارزشمند قم را از شرایط بحرانی عبور دهد.
تامین حقابه دریاچه دشوار است
او تاکید کرد: تامین کامل حقابه در شرایط کنونی بسیار دشوار است؛ چرا که سدهای ۱۵ خرداد و الغدیر خود با کم‌آبی مواجه اند و آورد رودخانه‌های قم‌رود و قره‌چای به دلیل خشکسالی‌ها و برداشت‌های بالادست کاهش یافته است. منابع آب زیرزمینی هم به‌دلیل برداشت‌های سنگین گذشته نیازمند زمان طولانی برای بازگشت به تعادل هستند، مگر با اجرای طرح‌های تغذیه مصنوعی.
به باور این متخصص اکوسیستم‌های آبی، پساب‌های تصفیه‌شده شهری و صنعتی مطمئن‌ترین منبع جایگزین برای تامین نیاز دریاچه هستند، زیرا وابستگی کمتری به بارش دارند و می‌توانند بخشی از حقابه کشاورزی را جایگزین کنند تا منابع فعلی به سمت تالاب هدایت شود. هرچند تغییر کیفیت آب و اثرات زیست‌محیطی آن باید جدی گرفته شود.
ارواحی در جمع‌بندی سخنان خود تصریح کرد: «تامین کامل حقابه تنها در ترسالی ها ممکن است، اما در کوتاه مدت می‌توان با رهاسازی حداقلی آب از سدها و رودخانه‌ها و کنترل برداشت‌های غیرمجاز بخشی از نیاز دریاچه را تامین کرد. در بلندمدت نیز تزریق پساب‌های تصفیه‌شده، مدیریت منابع آب زیرزمینی از طریق تغذیه مصنوعی و کاهش تدریجی مصرف کشاورزی می‌تواند تضمینی برای پایداری دریاچه باشد. این اقدامات نه فقط برای نجات تالاب، بلکه برای تامین آب آشامیدنی کلانشهرها حیاتی است و بدون بازنگری جدی در سیاست‌های مصرف آب کشاورزی کشور، امیدی به نجات دریاچه نمک قم باقی نخواهد ماند.»
به‌گزارش همشهری‌آنلاین،دریاچه نمک که با نام‌های دریاچه مسیله و دریای نمک مسیله نیز شناخته می‌شود، دریاچه‌ای فصلی و عمدتا خشک در منطقه کویر مرکزی ایران است. این دریاچه میان ۳ استان اصفهان، قم و سمنان و در ۳۵ کیلومتری شمال‌شرقی شهرستان آران و بیدگل و ۷۰ کیلومتری شرق شهر قم واقع شده است. دریاچه نمک قم با وسعتی حدود ۲۴۰۰ کیلومتر مربع یکی از بزرگترین دریاچه‌های نمک ایران و جهان است.