همشهری آنلاین – یکتا فراهانی: کارناک، معبد باشکوهی که هزاران سال است بر ساحل نیل درخشیده، همواره در مرکز باورها و رازهای مصری قرار داشته است. اکنون گروهی از پژوهشگران بین‌المللی با رهبری دانشگاه اوپسالا، در گسترده‌ترین مطالعه زمین‌باستان‌شناسی انجام‌شده موفق شده‌اند به پرسشی دیرینه پاسخ دهند: این مکان عظیم مذهبی چگونه و چرا در این نقطه از زمین ساخته شد؟
نتایج منتشرشده در مجلۀ Antiquity نه‌تنها زمان نخستین سکونت در این منطقه را روشن کرده، بلکه نشان می‌دهد انتخاب محل معبد شاید با اسطوره آفرینش و باور مصریان به پیدایش جهان از آب‌های نخستین پیوندی ژرف داشته باشد.
از سرزمین غرق‌آب تا بنیان معبد
کارناک امروزه، حدود ۵۰۰ متری شرق رود نیل قرار دارد، در نزدیکی شهر باستانی تبس، پایتخت مذهبی مصر باستان. اما چشم‌انداز این منطقه در ۴۰۰۰ سال پیش کاملاً متفاوت بود.
پژوهشگران با بررسی ۶۱ نمونه رسوبی از اطراف معبد و تحلیل ده‌ها هزار قطعه سفال توانستند دگرگونی‌های محیطی و جریان‌های رود نیل را در طول هزاران سال بازسازی کنند.
نتایج نشان می‌دهد پیش از حدود سال ۲۵۲۰ پیش از میلاد، جریان‌های پرقدرت نیل سبب می‌شد این ناحیه غیرقابل سکونت باشد. اما در دوران پادشاهی کهن (۲۵۹۱ تا ۲۱۵۲ پیش از میلاد)، شواهدی از نخستین فعالیت‌های انسانی در کارناک پدیدار می‌شود؛ آثاری که قدمتشان میان ۲۳۰۵ تا ۱۹۸۰ پیش از میلاد تخمین زده شده است.
بیشتر بخوانید :
جزیره‌ای برآمده از دل نیل
به‌گفته دکتر انگِس گراهام، سرپرست تیم پژوهش، شکل‌گیری کارناک هنگامی آغاز شد که شاخه‌های نیل به‌تدریج مسیر خود را تغییر دادند و در شرق و غرب این منطقه جریان یافتند. در نتیجه، بخشی مرتفع از زمین به‌صورت جزیره‌ای طبیعی و خشک از میان آب‌ها پدیدار شد و این جزیره، بنیان نخستین سکونتگاه و مراحل آغازین ساخت معبد را فراهم آورد.
این موقعیت منحصربه‌فرد جغرافیایی، به مردمان آن عصر امکان داد تا در دل ، بر تپه‌ای استوار بنایی مقدس بنا کنند.
بازتاب اسطوره آفرینش در دل چشم‌انداز
شاید شگفت‌انگیزترین بخش این کشف، شباهت ساختار طبیعی کارناک به اسطوره آفرینش مصری‌ها باشد. در متون کهن مصر آمده است که خدای آفرینش، از میان آب‌ها و بر تپه‌ای بلند ظهور کرده است؛ جزیره‌ای که کارناک بر آن بنا شد، تنها نقطۀ مرتفع شناخته‌شده در آن منطقه است که از آب‌های نیل احاطه شده بود.
دکتر بن پنینگتون از دانشگاه ساوت‌همپتون می‌گوید: می‌توان حدس زد نخبگان تبس، آگاهانه این مکان را برای اقامتگاه خدای تازه‌ای به نام «رَع – آمون» برگزیدند، زیرا با تصویر اسطوره‌ای پیدایش زمین از میان آب‌ها هم‌خوانی داشت.
علم در پیوند با اسطوره
این پژوهش بر پایۀ مقاله‌ای دیگر در مجلۀ Nature Geoscience (در سال ۲۰۲۴) بنا شده که نشان داده بود تغییرات اقلیمی و محیطی در ۱۱٬۵۰۰ سال گذشته چگونه سیمای دره نیل را دگرگون کرده است.
پروژۀ جدید با مجوز رسمی وزارت گردشگری و آثار باستانی مصر و زیر نظر انجمن کاوش‌های مصر در لندن انجام شده است.
داده‌های این مطالعه نه‌تنها شناختی نو از کارناک به دست می‌دهد، بلکه پلی میان علم و اسطوره می‌سازد: جایی که زمین‌شناسی مدرن، باورهای دینی باستان را در دل خود بازمی‌یابد.