طرح ملی «مسکن‌دار کردن دهک‌های پایین» به‌طور رسمی در بیش از ۲۰۲۰ محله کشور آغاز شده است؛ طرحی که با الگویی متفاوت نسبت به نهضت ملی مسکن، بر اساس وسع پرداخت واقعی متقاضیان طراحی شده و قصد دارد خانوارهای کم‌درآمد را بدون الزام به آورده ثابت، خانه‌دار کند.

جزئیات طرح از نگاه مسئولان

به گفته علی آقامحمدی، رئیس گروه اقتصادی دفتر مقام معظم رهبری، این ۲۰۲۰ محله محل زندگی ۱۹.۷ میلیون نفر بوده و اغلب در بافت‌های فرسوده یا حاشیه‌ای قرار دارند.
وی تأکید کرد که در این طرح هیچ عدد مشخصی به‌عنوان آورده اولیه از افراد مطالبه نمی‌شود؛ بلکه خانه براساس توان پرداخت هر خانوار طراحی و تأمین مالی می‌شود.

مدل مالی منعطف و مشارکت‌محور

در این الگو، متقاضیان بر اساس توان واقعی خود مشارکت می‌کنند:

• بخشی از خانوارها وسع پرداخت ۵۰ میلیون تومان دارند،
• و برخی حداکثر تا ۵۰۰ میلیون تومان توان مشارکت مالی دارند.

ثبت‌نام متقاضیان از طریق اتاق تعاون انجام می‌شود و ساخت واحدها به‌صورت تعاونی‌سازی است. بنیاد مسکن نیز مسئولیت اجرای فنی طرح را بر عهده دارد. نکته مهم اینکه اهالی همان محله‌ها مجری اصلی پروژه‌ هستند.

تا این لحظه ۱۰۹ هزار نفر در طرح ثبت‌نام کرده‌اند.

ساختار مدیریتی کاملاً مردمی؛ از کوچه تا محله

این طرح به‌جای مدیریت متمرکز دولتی، یک ساختار محلی و چندلایه توسط خود مردم ایجاد کرده است:

• شهردار کوچه: هر ۳۰ تا ۴۰ خانوار یک نماینده محلی دارند.
• مسئول پهنه: هر ۱۰ تا ۱۲ کوچه تحت مدیریت یک مسئول پهنه قرار می‌گیرد.
• مسئول خانه محله: کل محله یک مدیر منتخب دارد.

نهادهای حمایتی همچون کمیته امداد، هلال احمر، ستاد اجرایی فرمان امام و بهزیستی از این ساختار پشتیبانی می‌کنند.

ارتقای خدمات سلامت و حمایت اجتماعی

این طرح تنها به ساخت مسکن محدود نیست، بلکه حوزه سلامت را نیز پوشش می‌دهد:

• بیمه سلامت: پیش از طرح، ۱.۹ میلیون نفر فاقد بیمه بودند؛ اکنون همه افراد این محله‌ها بیمه شده‌اند.
• درمان رایگان: صندوق ویژه برای پرداخت هزینه بیماری‌های صعب‌العلاج ایجاد شده و با «کددار شدن» افراد، خدمات درمانی به‌صورت کامل رایگان ارائه می‌شود.

تحلیل طرح مسکن‌دار کردن دهک‌های پایین

۱. عدالت اجتماعی و انعطاف مالی

این طرح برخلاف پروژه‌هایی که نیازمند آورده ثابت هستند، بر اساس «توان واقعی» خانوارها عمل می‌کند.
مدل مالی انعطاف‌پذیر آن اجازه می‌دهد افراد با وسع متفاوت، هم‌زمان امکان خانه‌دار شدن داشته باشند؛ اقدامی که می‌تواند فقر مسکن را کاهش دهد.

۲. مدیریت از پایین به بالا

ساختار مدیریتی مبتنی بر انتخاب‌های محلی، حس مالکیت و مشارکت را افزایش می‌دهد و تصمیم‌ها بر اساس واقعیت‌های اجتماعی همان محلات اتخاذ می‌شود.

۳. رویکرد یکپارچه رفاهی و سلامت

پوشش بیمه، ایجاد صندوق درمان و حمایت نهادی، طرح را از یک پروژه صرفاً عمرانی به یک برنامه توسعه محله‌محور تبدیل کرده است.

جمع‌بندی تحلیلی

طرح مسکن‌دار کردن دهک‌های پایین در ۲۰۲۰ محله، یک الگوی جدید و توانمندساز است که با ترکیب تأمین مالی انعطاف‌پذیر، مدیریت مردمی و حمایت اجتماعی گسترده، می‌تواند به یک مدل ملی برای بازآفرینی شهری و کاهش فقر مسکن تبدیل شود.

تشبیه قابل درک

اگر طرح‌های پیشین مسکن مانند کت‌وشلوار آماده با یک سایز ثابت بودند، این طرح همانند یک خیاط ماهر است که لباس «مسکن» را دقیقاً مطابق توان مالی و نیاز هر فرد می‌دوزد.