آمارها از «رشد» میگویند، اما بازار از «رکود» خبر میدهد. تازهترین گزارش تولید زنجیره فولاد ایران در هشتماهه ۱۴۰۴، تصویری دوگانه و نگرانکننده ترسیم کرده است؛ رشدی که نه حاصل اصلاح ساختار، بلکه نتیجه یک تنفس موقت انرژی است و در زیر پوست آن، ناترازی مزمن، رکود ساختوساز و افول محصولات نهایی، آینده صنعت فولاد را با تردیدهای جدی مواجه کرده است.
بر اساس گزارشها، آمار تولید هشتماهه زنجیره فولاد ایران (منتهی به ۱۴۰۴/۰۸/۳۰) از یک پارادوکس خطرناک پرده برمیدارد. درحالیکه تولید محصولات میانی شامل بیلت، بلوم و اسلب با رشد ۵.۴ درصدی همراه بوده، مجموع تولید محصولات فولادی ۱.۱ درصد کاهش یافته است. این واگرایی آماری نشان میدهد آنچه بهعنوان رشد ثبت شده، نه نتیجه یک استراتژی توسعهای، بلکه حاصل «استراحت موقت» محدودیتهای گازی در پاییز بوده است.
رشد صوری فولاد میانی؛ هدیه طبیعت، نه دستاورد مدیریت
دادهها حاکی از آن است که تولید محصولات میانی فولاد، بهویژه بیلت، بلوم و اسلب، افزایش محسوسی داشته و همزمان تولید آهن اسفنجی ۸.۱ درصد و کنسانتره سنگآهن ۸.۲ درصد رشد کرده است؛ ارقامی که در نگاه اول، تصویری امیدوارکننده از بخش بالادستی ترسیم میکند.
اما بررسی دقیقتر نشان میدهد این رشد، بیش از آنکه نتیجه اصلاح ناترازی انرژی باشد، حاصل شرایط جوی و افزایش دمای پاییز ۱۴۰۴ نسبت به سال قبل است؛ عاملی که باعث شد محدودیتهای شدید گازی در ماههای مهر و آبان اعمال نشود. این «مهلت تنفسی کوتاه» به فولادسازان اجازه داد تولید بخش میانی را بالا ببرند، بیآنکه مسئله اصلی، یعنی ناترازی ساختاری انرژی، حل شده باشد.
واقعیت آن است که با ورود به فصل سرما، این وضعیت بهطور طبیعی معکوس خواهد شد و بحران گاز بار دیگر با قدرت بازمیگردد؛ موضوعی که نشان میدهد صنعت فولاد همچنان قربانی سیاستهای انفعالی در حوزه انرژی است.
سقوط تیرآهن؛ ضربه مستقیم به بازار ساختوساز
بزرگترین زنگ خطر در بخش محصولات نهایی به صدا درآمده است. تولید تیرآهن در هشتماهه امسال با افت ۲۷.۴ درصدی مواجه شده؛ عمیقترین کاهش در کل زنجیره فولاد.
ریشه این افت را باید در ترکیبی از عوامل جستوجو کرد: از تغییرات ساختاری در خطوط تولید برخی شرکتهای بزرگ مانند ذوبآهن اصفهان گرفته تا رکود عمیق بازار ساختوساز و کاهش تقاضای پروژهای. سقوط تولید تیرآهن، بهعنوان یکی از شاخصهای مستقیم فعالیت عمرانی، نشان میدهد بخش مسکن و ساختمان همچنان در وضعیت رکودی قرار دارد.
بازار ورق؛ عقبنشینی تولید در برابر واردات
وضعیت بازار ورق فولادی نیز تصویر بهتری ارائه نمیدهد. تولید انواع ورق فولادی با کاهشهای معناداری همراه بوده است:
- ورق گرم: کاهش ۲.۴ درصدی
- ورق سرد: کاهش ۶.۴ درصدی
- ورق پوششدار: کاهش ۱.۲ درصدی
این افتها عمدتا ناشی از رکود بازار داخلی، موانع صادراتی و در عین حال، تداوم واردات ورق با تخصیص ارز است. در مواردی، قیمت، کیفیت یا عدم تولید برخی سایزها در داخل، باعث شده تولیدکننده داخلی در رقابت با محصول خارجی عقبنشینی کند؛ وضعیتی که زنجیرههای پاییندستی فولاد را در معرض آسیب جدی قرار داده است.
ناترازی انرژی؛ شمشیر داموکلس بر سر فولاد
ناترازی انرژی، بهویژه در حوزه گاز و برق، دیگر یک تهدید بالقوه نیست، بلکه به بزرگترین چالش ساختاری صنعت فولاد تبدیل شده است؛ چالشی که تحقق اهداف سند چشمانداز ۱۴۰۴ را با اما و اگرهای جدی روبهرو کرده است.
اگرچه افزایش دمای پاییز امسال بهطور موقت فشار ناترازی را کاهش داد، اما در اوج مصرف زمستانی، فولادسازان بار دیگر با قطعهای اجباری مواجه خواهند شد. این موضوع، نهتنها رشد مقطعی فولاد میانی را خنثی میکند، بلکه سرمایهگذاری جدید در بخشهای انرژیبر، بهویژه آهن اسفنجی، را غیراقتصادی میسازد. در چنین شرایطی، اهدافی مانند تولید ۵۵ میلیون تن فولاد، بیش از آنکه برنامهای عملی باشد، به آرزویی روی کاغذ شباهت پیدا میکند.
رشد محصور در رکود داخلی
در وضعیت فعلی، تولیدکنندگان فولاد در بخش میانی تنها از یک مزیت موقت برخوردارند: دسترسی محدود اما فعلی به گاز. اما این مزیت، قابلیت تبدیل شدن به رشد پایدار را ندارد. با آغاز زمستان، کاهش تولید، افزایش بهای تمامشده و تضعیف صادرات، بار دیگر خود را نشان خواهد داد.
همزمان، افت تولید تیرآهن و ورق، نشانهای روشن از رکود تقاضای داخلی است. تا زمانی که بازار ساختوساز و صنایع مصرفکننده ورق، مانند خودروسازی و لوازم خانگی، از رکود خارج نشوند، فشار بر محصولات نهایی ادامه خواهد داشت.
وعدهای که محقق نشد
بحران ناترازی انرژی، اکنون از سطح یک مسئله فنی فراتر رفته و به چالشی سیاسی بدل شده است. با وجود انتظار برای اجرای دستور صریح رییسجمهوری مبنی بر حل یا کاهش چشمگیر ناترازی انرژی از آذرماه، شواهد نشان میدهد این وعده بهطور کامل محقق نشده است.
گرچه شرایط جوی پاییز، بهطور موقت از شدت محدودیتها کاست، اما ریشههای ساختاری بحران همچنان پابرجاست. این موضوع نگرانیها را درباره بازگشت قطعهای گسترده برق و گاز در زمستان تقویت کرده و نشان میدهد رشد ۵.۴ درصدی فولاد میانی، بیش از آنکه نشانه بهبود باشد، یک نوسان شکننده و کوتاهعمر است.
source