درحالی‌که بسیاری از کشورهای پیشرفته با بهره‌گیری از مصالح بومی، ساختمان‌های چندطبقه‌ای می‌سازند که هم مقاوم در برابر زلزله‌اند و هم سازگار با محیط‌زیست، در ایران معماری روزبه‌روز از ریشه‌های فرهنگی و اقلیمی خود فاصله می‌گیرد. دکتر طاهره نصر، رییس پیشین گروه تخصصی معماری شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور و استاد شهرسازی دانشگاه آزاد شیراز، معتقد است «هویت» حلقه گمشده معماری امروز ماست؛ معماری‌ای که نه با اقلیم سازگار است و نه با روح زندگی ایرانی.
معماری؛ بازتاب فرهنگ یک ملت
به گفته دکتر نصر، معماری بخشی از فرهنگ هر ملت است که در بستر تاریخ و بر پایه ارزش‌ها، باورها، اقلیم و سبک زندگی مردم شکل می‌گیرد. او می‌گوید: «نمی‌توان سبک معماری را ناگهان و صرفا به دلایل اقتصادی یا سیاسی تغییر داد. معماری هر ملت باید متناسب با فرهنگ همان ملت باشد، وگرنه سیمای شهرها دچار گسست و بی‌هویتی می‌شود.»
وی شاخص‌های معماری سنتی ایران را «توازن»، «اعتدال»، «وحدت»، «روشنی»، «نمادگرایی»، «مردم‌واری» و «خودبسندگی» می‌داند؛ اصولی که در معماری امروز کمتر دیده می‌شود. نصر تاکید می‌کند که این اصول نه‌تنها زیباشناسی بلکه معنا و آرامش را به زندگی شهری وارد می‌کردند.
هوشمندی معماری سنتی در برابر اقلیم
او با اشاره به هوشمندی معماران قدیم در تعامل با طبیعت می‌گوید: «در گذشته، طراحی خانه‌ها بر پایه اقلیم انجام می‌شد. مثلا در یزد، بادگیرها هوای خنک را به داخل خانه هدایت می‌کردند و در شمال، سقف‌های شیب‌دار از رطوبت جلوگیری می‌کردند. امروز اما در اکثر شهرها، چهره‌ای یکنواخت و بی‌روح شکل گرفته که هیچ نسبتی با اقلیم ندارد.»
نصر تاکید می‌کند که در شهرسازی قدیم، طبیعت بخشی از زندگی بود و حضورش آرامش روانی ایجاد می‌کرد، درحالی‌که شهرهای امروزی، بیشتر شبیه مجموعه‌هایی از بتن و شیشه‌اند تا محیطی برای زیستن.
بحران هویت در معماری معاصر
دکتر نصر با صراحت می‌گوید: «در معماری جدید، مفهوم زندگی و سکونت بسیار کمرنگ است. بسیاری از شهرهای ما به خوابگاه‌هایی تبدیل شده‌اند که تنها مأمن شبانه‌اند، نه محل زندگی. فقدان هویت، ناهماهنگی در طراحی شهری، اغتشاش در کاربری‌ها و سلطه کمیت بر کیفیت، از نشانه‌های همین بحران است.»
او می‌افزاید: «طرح‌های جامع و تفصیلی نیز به جای بازتاب بوم و فرهنگ هر منطقه، الگوهای یکسان و شطرنجی را تحمیل کرده‌اند. نتیجه آن، شهری است بدون معنا و بی‌ارتباط با مردمش.»
مصالح بومی؛ کلید پایداری و هویت
این استاد دانشگاه معتقد است یکی از راه‌های بازگرداندن هویت به معماری ایران، بازگشت آگاهانه به مصالح بومی است. او توضیح می‌دهد: «مصالح بومی، سازگار با محیط‌زیست‌اند، انرژی کمتری برای تولید نیاز دارند و پس از تخریب، دوباره به چرخه طبیعت بازمی‌گردند. از سوی دیگر، این مصالح در برابر شرایط اقلیمی مقاوم‌ترند و هزینه نگهداری کمتری دارند.»
به باور نصر، شهرهایی چون یزد، شیراز، اصفهان و تبریز هنوز ظرفیت احیای مصالح بومی را دارند؛ مشروط بر آنکه فناوری نوین با دانش سنتی ترکیب شود.
معماری تلفیقی؛ پیوند سنت و فناوری
او درباره استفاده از مصالح ترکیبی می‌گوید: «معماری تلفیقی به معنای بهره‌گیری از چند نوع مصالح در کنار هم است تا ضمن حفظ زیبایی و عملکرد، میان سنت و فناوری تعادل برقرار شود. مهم این است که مصالح انتخاب‌شده با ایده معمار و بوم منطقه هم‌خوان باشند.»
شهرسازی بوم‌گرا؛ نیاز تاریخی، نه مقطعی
به گفته دکتر نصر، بازگشت به بوم و اقلیم، راهی به عقب نیست بلکه ضرورتی برای آینده است: «شهر اصیل ایرانی همیشه با اقلیم و فرهنگش هماهنگ بوده است. معماری امروز ما نباید تقلیدی کور از غرب باشد و نه بازتولید صرف گذشته؛ بلکه باید تلفیقی هوشمند از سنت و فناوری نوین باشد.»
source