به گزارش اخبار ساختمان، شهرها برای اداره و ارائه خدمات به شهروندان نیاز به سرمایه و منابع مالی دارند؛ در اغلب شهرهای بزرگ و مدرن دنیا بخشی از نیاز به منابع مالی از طریق جلب مشارکت بخش خصوصی محقق می شود؛ به نحوی که در برخی پایتخت های بزرگ دنیا سهم آورده بخش خصوصی در تامین خدمات حوزه شهری چندبرابر سهم بودجه مدیریت شهری است، اما دست تهران از آورده بخش خصوصی در تامین خدمات تقریبا خالی است؛ سازمان سرمایه گذاری شهر تهران طی بازه یکساله پنج همت منابع مالی از بخش خصوصی جذب کرد و بررسی ریز درآمد بودجه ‌نیمسال اول امسال نیز نشان از سهم محدود بخش خصوصی در تامین مالی شهر تهران دارد.

این در حالی است که حوزه هایی نظیر نگهداشت شهر، خدمات حمل و نقل عمومی، برقی سازی و توسعه گردشگری و اماکن تفریحی نیاز مبرمی به جذب سرمایه بخش خصوصی دارند، اما چالش های مهمی نظر بوروکراسی دشوار در جذب سرمایه و عدم عایدی مناسب با توجه به شیوه تعیین قیمت این خدمات باعث شده تا سرمایه گذاران بخش خصوصی تمایلی برای ورود به این حوزه ها نداشته باشند.

در این شرایط مدیریت شهری به جای تمرکز بر چالش ها و جذاب کردن سرمایه گذاری در بخش خدمات مورد‌نیاز شهر، به دنبال جذب سرمایه گذار با تکیه بر زمین و مجوز ساخت و ساز است. این رویه مدیریت شهری در جذب سرمایه گذار نه‌‌تنها چالش کمبود منابع برای اداره شهر را مرتفع نمی کند، بلکه باعث می شود‌ اندک منابع محدود بخش خصوصی نیز به حوزه هایی نظیر ساخت و ساز سوق داده شود که نتیجه آن لزوما بر کیفیت زندگی شهر و شهروندان تاثیر مثبتی نمی گذارد.

بخش خصوصی در شهر سرمایه گذاری نمی کند

کاهش محسوس درآمدهای مدیریت شهری از دریافت عوارض ساخت و ساز طی سال های اخیر به دلیل رکود در این صنعت و احتمال استمرار این وضعیت درمیان و بلندمدت باعث شده تا مدیران شهری به فکر راه های جایگزین درآمدزایی برای شهر باشند؛ جذب سرمایه از طریق بخش خصوصی یکی از قابل اتکاترین شیوه ها برای اداره شهر شمرده می شود. به‌عنوان نمونه در پایتخت های مدرنی نظیر پاریس و لندن، میزان سرمایه جذب شده توسط بخش خصوصی بیش از سه برابر بودجه عمومی برای اداره شهر است، اما در شهرها مختلف کشور وضعیت کاملا متفاوت است.

به گفته نوید خاصه‌‌باف؛ مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری شهر تهران طی یک سال اخیر پنج همت سرمایه بخش خصوصی برای پایتخت از بخش خصوصی جذب شد که با در نظر گرفتن بودجه ‌۲۳۰ همتی شهر تهران برای سال ‌۱۴۰۴، سرمایه بخش خصوصی سهمی ۲‌ درصدی از کل هزینه های شهر داشت.

همچنین به عقیده کارشناسان حوزه شهری، بررسی کارنامه بودجه مدیریت شهری در ردیف درآمد ناشی از سود سهام سازمان ها و شرکت ها، سود ناشی از مشارکت شهرداری در سرمایه گذاری و منابع حاصل از آورده شهرداری در پروژه های مشارکتی نمایی از موفقیت مدیریت شهری در جذب سرمایه بخش خصوصی را بیان می کند.

بر اساس گزارش درآمد و بودجه ‌شهرداری تهران در نیمه ابتدایی امسال، درآمد ناشی از سود سهام سازمان ها‌ و شرکت ها ۸۰۰‌ میلیارد‌ تومان بود که بخشی از این درآمد مربوط به سرمایه گذاری بخش خصوصی در شهر است؛ سهم سود ناشی از مشارکت شهرداری در سرمایه گذاری ها برابر ۵۷‌ میلیارد‌ تومان بود و درآمد منابع حاصل از آورده شهرداری در پروژه های مشارکتی صفر بود. مجموع این داده ها نیز وضعیت نامطلوب جذب سرمایه بخش خصوصی به مدیریت شهری را تایید می کند.

در حالی مدیریت شهری در جذب سرمایه بخش خصوصی موفق نبوده است که پایتخت در بسیاری از حوزه ها از جمله انواع خدمات حوزه شهری از کیفیت مطلوبی برخوردار نبوده و برای رسیدن به شرایطی قابل قبول شهر به جذب منابع مالی بخش خصوصی نیاز دارد.

بررسی های کارشناسی و میدانی توسعه مراکز تفریحی و گردشگری، نگهداشت شهر از جمله نگهداشت بوستان ها، نگهداشت سرویس های بهداشتی عمومی، نگهداشت معابر، جمع آوری پسماند و بازیابی و توسعه حمل و نقل عمومی را اولویت شهر برای جذب سرمایه بخش خصوصی و ارتقای کیفیت خدمات می داند. در این شرایط دو سوال مطرح است، چرا تهران در جذب سرمایه بخش خصوصی آنگونه که انتظار می رود موفق نبوده و دوم آنکه سرمایه اندک جذب شده عمدتا مربوط به چه حوزه هایی است؟

بررسی ها حاکی از آن است که عمده سرمایه خصوصی جذب شده توسط مدیریت شهری مربوط به بخش ملک و ساختمان با انواع کاربری بوده است. در این مدل شهرداری تامین کننده مجوز ساخت یا زمین یا هر دو بوده و سرمایه گذار نقش سازنده را ایفا می کند.

در واقع همانند سالیان گذشته همچنان ملک و ساختمان تنها مزیت رقابتی تهران برای جذب سرمایه بوده و البته فرصت های نهفته اقتصادی در مجوزهای ساختمانی عامل جذب سرمایه به این پروژه ها است. در عین حال بوروکراسی پیچیده برای ورود سرمایه گذار و کمتر‌ بودن عایدی موردانتظار سرمایه گذار نسبت به عایدی واقعی بهای فروش خدمات شهری با نرخ دولتی در حوزه های مختلف نظیر مراکز تفریحی، گردشگری و حمل و نقل عمومی در عدم جذب سرمایه بخش خصوصی دخیل است.

صدور مجوز، دیگر کفاف اداره شهر را نمی دهد

شهرداری های تهران طی دوره های متمادی برای تامین منابع مالی لازم برای اداره شهر به سراغ صدور پروانه رفته‌‌ و درآمد حاصل از آن را عمدتا به مصرف روزانه شهر رسانده اند. در واقع فروش دارایی سرمایه ای شهر هزینه های روزانه شهر تهران را پاسخ داده است، اما در شرایط کنونی به دلایل مختلفی نظیر اشباع شهر از جمعیت و رکود حاکم بر صنعت ساخت و ساز در کشور مدیریت شهری در تامین درآمد با چالش مواجه شده و بنابراین باید به سمت روش های دیگر تامین مالی شهر با تکیه بر جذب سرمایه های بخش خصوصی حرکت کرد.

در سال ‌۱۳۹۰ تعداد کل پروانه های ساختمانی صادرشده در نقاط شهری کشور ۲۱۳‌ هزار و ۱۴۸ مورد بود که از این تعداد ۲۹‌ هزار و ۷۶۳ مورد آن مربوط به تهران بود. در سال ‌۱۴۰۳ تعداد کل پروانه های ساختمانی صادرشده در نقاط شهری کشور با ثبت افت ۳۳‌ درصدی به ۱۴۲‌ هزار و ۵۵۴ مورد رسید‌ که از این تعداد هفت هزار و ۴۵۷ مورد آن مربوط به تهران بود؛ بنابراین در این بازه ۱۴‌ ساله تعداد صدور پروانه در شهر تهران افتی ۷۵‌ درصدی داشت که به مراتب کمتر از کاهش تعداد صدور پروانه در کل شهرهای کشور بود.

کاهش صدور پروانه در کل کشور و شهر تهران نشان از سقوط درآمدهای مدیریت شهری دارد؛ در حالی که بخش عمده ای از درآمدهای شهرداری‌‌ کل کشور و شهر تهران از محل صدور پروانه ساخت و ساز تامین می شد، رکود در صنعت ساختمان طی سال های اخیر، تامین درآمد از این بخش برای مدیریت شهری را دچار اختلال کرد و باعث شد تا مدیریت شهری به فکر منبع درآمد جدیدی برای اداره شهر باشد.

شهرداری تهران برای سال های متمادی درآمد حاصل از ساخت و ساز را صرف هزینه های جاری خود کرده‌ و این در حالی است که انتظار می رفت بخش قابل توجهی از این درآمد صرف توسعه زیرساخت های شهر شده و در عین‌حال با ایجاد منابع پایدار درآمدی، آینده تامین درآمد در شهر را تضمین کند.

به هر ترتیب وضعیت کنونی صنعت ساختمان نشان از آن دارد که مدیریت شهری دیگر نمی تواند به سیاق سال های قبل بر روی درآمد حاصل از عوارض ساخت و ساز حساب ‌کند، این موضوع نیز در نتیجه رکود در صنعت ساخت و ساز و کاهش ظرفیت تهران برای پذیرش ساکنان جدید رقم خورده است و در این شرایط حرکت به سمت روش های دیگر تامین مالی در شهر ضروری است.

عوارض، مالیات، بهای خدمات و کمک دولت از راه های تامین منابع مالی مدیریت شهری در شرایط کنونی است؛ در عین حال در این مرحله جلب مشارکت بخش خصوصی برای سرمایه گذاری نیز ضروری است. کلانشهرهای بزرگی نظیر تهران در بخش زیرساخت و خدمات پتانسیل خوبی برای جذب سرمایه گذار بخش خصوصی دارند، درواقع بسیاری از امور که در زمره حوزه های خدماتی و زیرساختی طبقه بندی می شوند، می توانند برای سرمایه گذاران بخش خصوصی جذاب باشند.

در حالی که هر شهری دارای موقعیت های جذابی برای جذب سرمایه های بخش خصوصی است و در عین حال شهرها در جلب سرمایه گذاران به خود با یکدیگر در رقابت هستند. حجم تقاضا یکی از مهمترین پتانسیل های شهر تهران برای جلب سرمایه گذار جهانی است؛ اندازه بازار تهران ۹‌ میلیون نفر است که این رقم معادل ۱۰‌ درصد جمعیت کل کشور است، با در نظر گرفتن جمعیت ساکنان شهرهای اقماری تهران، جمعیت این شهر به ۱۳‌ میلیون نفر نیز می رسد که این رقم معادل بزرگترین بازار کشور و یکی از بزرگترین بازارهای خاورمیانه است. کیفیت بازار تقاضا از کمیت آن مهمتر است؛ چراکه جمعیت ساکنان این شهر جزو پردرآمدترین ها در کشور به شمار می روند.

جای خالی توجه به نیازهای اساسی شهر

مدیریت شهری با در نظر گرفتن نیازهای شهر تهران و پتانسیل های این شهر برخی نقاط جذاب برای سرمایه گذاری را شناسایی و در اطلس جامع سرمایه گذاری شهرداری تهران معرفی کرده است. از ۲۲ رشته اصلی تعریف شده برای جلب مشارکت سرمایه گذاران بخش خصوصی در شهر تهران تنها سه مورد در راستای چالش های اساسی شهروندان تعریف شده است.

این موارد عبارتند از: فعالیت های اقتصادی در حوزه کلان معضلات شهر تهران، مانند ترافیک، آلودگی هوا، مسکن، احیای بافت فرسوده و…، فرصت های شراکت بخش خصوصی و شهرداری تهران در تامین زیرساخت های شهری و فعالیت های اقتصادی در حوزه های مرتبط با کلان معضلات اقتصادی کشور، مانند کمبود آب، کمبود برق، مصرف بالای انرژی و… .

در واقع در حالی که شهروندان تهرانی عدم توسعه کافی در بخش حمل و نقل عمومی، آلودگی هوا، عدم نگهداشت صحیح شهر و عدم جمع آوری صحیح پسماند را در زمره خواست اصلی خود عنوان می کنند؛ برنامه ریزی بر حوزه های دیگری متمرکز است و این خواسته های اصلی شهروندان حتی در جلب سرمایه های خصوصی نیز در حاشیه قرار دارد.

ایجاد نیروگاه های خورشیدی در نقاط مختلف شهر، ایجاد ایستگاه های شارژ خود تامین خودروهای برقی در نقاط مختلف شهر، تولید موتورسیکلت، دوچرخه و اسکوتر برقی، اجرای انواع طرح های صرفه جویی در مصرف برق در معابر و ساختمان های عمومی شهر از طریق تعویض لامپ ها با حمایت شهرداری و اداره برق منطقه ای، اجرای طرح تعویض موتور کولرهای آبی در منازل و ادارت شهر با حمایت شهرداری و اداره برق منطقه ای، توسعه خطوط مترو تهران (شامل خطوط، ایستگاه ها و قطارها، توسعه ناوگان اتوبوسرانی و تاکسیرانی با محویت تاکسی و اتوبوس برقی، واگذاری نگهداری از بوستان های شهر به بخش خصوصی، ایجاد و نگهداری سرویس بهداشتی عمومی در شهر، واگذاری بهره برداری از مجتمع های تجاری متعلق به شهرداری های بخش خصوصی، واگذاری بهره برداری از مجموعه های ورزشی متعلق به شهرداری به بخش خصوصی، واگذاری بهره برداری از رستوران ها و کافی شاپ های متعلق به شهرداری به بخش خصوصی، واگذاری بهره برداری از فضاهای موجود د ایستگاه های مترو به بخش خصوصی، جمع آوری داده و ارائه سرویس های دیجیتال داده محور نظیر نقشه ترافیکی و آلودگی هوا، ایجاد مراکز اقامتی ۴ و ۵ ستاره در نقاط مختلف شهر تهران متناسب با تخمین تقاضای طرح جامع گردشگری و تامین زیرساخت های شهری با اولویت بندی ابتدایی در مناطق جنوبی شهر با تکیه بر مناطق ۱۵، ۱۶، ۱۸، ۱۹ و ۲۲. مناطق ۴، ۷، ۸، ۹، ۱۰، ۱۲، ۱۴، ۲۰ و ۲۱ نیز در اولویت دوم تامین زیرساخت شهری قرار دارند که این موضوع نیز با تکیه بر جلب مشارکت بخش خصوصی قابل تحقق است.

دنیای اقتصاد