- وظیفه تاریخ «گزارش ماوقع بدون جانبداری» است
حجت الاسلام جعفریان یاد و خاطره مرحوم گلبن را گرامی داشت و گفت: مجموعه نشریات و مجلات و مطبوعاتی که خریده بود و مربوط به تاریخ ایران می شد، زمانی که در کتابخانه مجلس بودم، توسط آستان قدس خریداری کرد و کتاب‌های ایشان هم توسط کتابخانه مجلس خریداری شد. معتقدم ایشان این اسناد را نجات داده و در اختیار ما گذاشت. وظیفه تاریخ «گزارش ماوقع بدون جانبداری» است و هرچه افزون بر این است در یک ساحت دیگر جای می گیرد و آن «فوائد تاریخ» است. اینکه ۵۰۰۰ سند را خوانده و منتشر کنید، کار تاریخ است. وی افزود: گزارشات اندکی از ۱۰۰ سال گذشته ایران در دست داریم. اطلاعاتی که شاردن از اصفهان به ما می دهد در هیچ منابع داخلی نداریم. توصیه بنده به دانشجویان این است که هفته ای یک یا دوبار به کتابخانه رفته و وضع خیابان ها را بنویسند چون این ها ۳۰ سال آینده منابع دست اول ما می شود. اصل و پایه کار تاریخ، کتیبه هاست. ما در گذشته بلد نبودیم کتیبه بخوانیم. در کتابخانه آیت الله مرعشی تعداد فراوانی نسخ خطی مربوط به دوره قاجار دیدم که فهرست نویسی نشده است. هیچ چیز جای سند را نمی گیرد. صدها کتاب منشات هنوز در مجموعه های خطی است که برخی از آنها تک تک چاپ شده و برخی از آنها را مرحوم نوایی سال های قبل منتشر کرده است.
- بازخوانی ۱۵۰۰ برگ سند
فرشته کوشکی، پژوهشگر و تدوین کننده کتاب «بعرض عالی میرساند» هم در گزارشی از مراحل جمع آوری این کتاب و خوانش اسناد قدیمی و نامه های مربوط به دوران ارائه کرد و گفت: «ما ۱۵۰۰ برگ سند را بازخوانی کردیم که شامل حدود ۵۰۰۰ نامه بود و برخی از این اسناد ناخوانا بوده و چندین بار بازخوانی شده است. خاندان تولیت یا متولی باشی ۳۰۰ سال تولیت حرم مطهر حضرت معصومه (س) را در اختیار داشتند که آخرین آنها آقای «ابوالفضل تولیت» بود.» وی زیست اجتماعی مردم قم را مهمترین تصویر ذهنی دانست که از این اسناد به دست می آید و گفت: «نوع نگارش، نوع برخورد مردم، آداب و رسوم، مشاغل، اماکن و راه ها، اعتقادات و باورهای مردم، تکیه کلام ها، مسائل فرهنگی، روزنامه ها، صاحبان جراید از جمله مواردی است که در این اسناد راجع به آنها می توان اطلاعاتی به دست آورد. در بین این اسناد، کتابچه ای است که روش کشت سیب زمینی را آموزش می دهد و حتی در این اسناد نوشته شده که در آن سالها زعفران در قم کشت می شده است. اسناد گنجینه های مهمی هستند که اطلاعات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بسیار مهمی را به دست می دهند.»
- نمونه‌ای از مکاتبات کتاب
بسم الله الرحمن الرحیم به عرض عالی میرساند؛ قربانت شوم! بعد از مرخصی به‌سلامتی حضرت آیت‌الله و آقایان وارد شده بی‌نهایت از مراحم فوق‌العاده متشکر، دوام عزت و سعادت را از حضرت احدیت جلّت عظمته مسئلت دارد. ضمناً در موضوع پل جهه طریق قبرستان جدید که در مقام برآمده بالاخره چنین صلاح دیدند که از سوی دارالشفا همان حجره وسط که سابقاً قهوه‌خانه بود آن‌جا را طریق پل قرار بدهند و در شبکه آهنی بگذارند که معبر عمومی نشود. فقط به جهت بردن اموات به قبرستان باشد و انشاءالله تعالی مشغول ساختن پل بشوند. لهذا در مقام تصدیع برآمده استیذان از وجود مقدس نموده که بعد از مرخصی از طرف حضرت مستطاب عالی رجوع به بلدیه نموده که مهندس بلدیه خط را تعیین نماید و حضرت آیه‌الله ـ دام‌ظله ـ امر فرمودید که حقیر بعد از تبلیغ سلام و تشکر از الطاف عالی حضور مبارک عرض نمایم و منتظر اوامر صادره باشم. خدمت آقازاده‌گان ـ دام عزهم ـ عرض ارادت و سلام مصدع و سرکار شریعتمدار ثقه‌الاسلام آقای آقا میرزا حسام‌الدین ـ دامت برکاته ـ هم سلام و عرض ارادت می‌رسانم. ایام افاضت مستدام باد. والسلام علیکم و رحمه‌الله و برکاته. امضا قربانت مهدی بروجردی است. قریه وریچ، انشاءالله تعالی؛حضور محترم حضرت مستطاب خلایق افتخار ملاذالانام رکن‌الاسلام آقای متولّی‌باشی ـ دام مجده العالی ـ مشرف شود.»
چاپ اول (پاییز ۱۴۰۳) کتاب«به عرض‌عالی میرساند» با پژوهش و تدوین فرشته کوشکی در ۲۸۱۰ صفحه، قطع وزیری با جلد گالینگور، شمارگان ۵۰۰ نسخه و قیمت ۳ میلیون تومان از سوی انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است.