مجتمع رسانه‌ای «صما»، همواره بر ضرورت اصلاح و توسعه ساختارهای کلیدی این حوزه تاکید داشته است. سازمان نظام مهندسی ساختمان، با بیش از سه دهه فعالیت و چندین هزار عضو متخصص، طی این سالیان، نقشی محوری در تضمین کیفیت، ایمنی و توسعه پایدار شهری ایفا کرده است و اکنون، این نهاد در آستانه نقطه عطفی مهم قرار دارد؛ انتخاب ریاست جدید سازمان.
«صما» با نگاه به آینده، بر این باور است که این انتخاب فرصتی بی‌بدیل برای آغاز اصلاحات، ارتقای شفافیت و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در نظام مهندسی است. ما امیدواریم سکان‌دار آینده، با اتخاذ رویکردی مدرن و تحول‌خواهانه، بتواند جایگاه نظام مهندسی را نه‌تنها در ایران، بلکه در منطقه به سطحی شایسته ارتقا دهد. آیا این انتخاب می‌تواند آغازگر فصلی نوین در مدیریت حرفه‌ای و شفافیت در صنعت ساخت و ساز باشد؟ پاسخ به این پرسش، نقشه‌ی راه توسعه و اعتمادسازی در این حوزه خواهد بود.
در این مقاله، با نگاهی تحلیلی و جامع، به چالش‌های پیش‌روی این نهاد حرفه‌ای و الزامات تحول آن پرداخته‌ایم.
نظام مهندسی، به‌عنوان یکی از پایه‌های اصلی صنعت ساخت و ساز، مسئولیت تضمین کیفیت، ایمنی و پایداری پروژه‌های ساختمانی را بر عهده دارد. با وجود پتانسیل قابل‌توجه این نهاد در ایران، چالش‌های ساختاری و مدیریتی متعدد، مانع از تحقق کامل ظرفیت‌های آن شده‌اند. نگاهی به تجربیات کشورهای پیشرو مانند آلمان، ژاپن و کانادا، الگویی قابل‌توجه برای اصلاحات هدفمند و ارتقای عملکرد نظام مهندسی ارائه می‌دهد. در حال حاضر، سازمان نظام مهندسی ایران با عضویت بیش از ۶۰۰ هزار نفر، یکی از بزرگ‌ترین نهادهای حرفه‌ای کشور است، اما طبق آمار رسمی، تنها درصد مشخصی از این اعضا در پروژه‌های ساختمانی مشارکت دارند؛ وضعیتی که به نابرابری در فرصت‌های شغلی و ناکارآمدی مدیریت منابع انسانی در این سازمان بازمی‌گردد. از سوی دیگر، فرآیندهای پیچیده اداری و تمرکزگرایی شدید در تصمیم‌گیری‌ها، روند اجرایی پروژه‌ها را کند کرده و اعتماد عمومی را تحت تاثیر قرار داده است. مطالعه عملکرد کشورهای موفق در این حوزه نشان می‌دهد که شفافیت، فناوری و آموزش مستمر، از مهم‌ترین عوامل تحول در نظام‌های مهندسی هستند. در آلمان، استفاده از مدل‌سازی اطلاعات ساختمان (BIM)، علاوه‌بر کاهش هزینه‌های ساخت، بهره‌وری را نیز به میزان قابل‌توجهی افزایش داده است. ژاپن با بهره‌گیری از فناوری روباتیک و سیستم‌های خودکار، دقت و ایمنی فرآیندهای نظارتی را بهبود بخشیده است. کانادا نیز با ایجاد زیرساخت‌های شفافیت مالی و سامانه‌های پیشرفته مبارزه با فساد، به الگویی در مدیریت نظام‌های حرفه‌ای تبدیل شده است. برای نظام مهندسی ایران، الهام‌گیری از این تجربیات می‌تواند راهگشا باشد. به‌کارگیری سامانه‌های دیجیتال و هوش مصنوعی در فرآیندهای نظارتی، ضمن کاهش تخلفات، سرعت و دقت را در ارزیابی پروژه‌ها افزایش خواهد داد. فناوری بلاکچین نیز می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای شفافیت مالی و گردش ایمن اطلاعات و قراردادها مورد استفاده قرار گیرد. یکی از مسائل حیاتی دیگر، تمرکز بیش از حد تصمیم‌گیری‌ها در سطح ملی است که باعث کندی در اجرای پروژه‌ها شده است. تفویض اختیارات به استان‌ها و مناطق، نه‌تنها روند اجرای پروژه‌ها را تسریع می‌کند، بلکه حس مشارکت و مسئولیت‌پذیری اعضا را تقویت خواهد کرد. از سوی دیگر، توانمندسازی مهندسان از طریق آموزش‌های مداوم در زمینه فناوری‌های نوین، نظیر تحلیل داده‌های کلان و ابزارهای دیجیتال پیشرفته، می‌تواند مهارت‌ها و دانش فنی اعضای این سازمان را به سطح استانداردهای جهانی نزدیک کند. این موضوع به‌طور مستقیم بر افزایش اعتماد عمومی به نظام مهندسی نیز تاثیرگذار خواهد بود. در شاخص شفافیت جهانی که سال در ۲۰۲۳ منتشر شد، ایران با امتیاز ۲۴ از ۱۰۰، فاصله زیادی با کشورهایی چون آلمان (۷۸ از ۱۰۰) و کانادا (۷۸ از ۱۰۰) دارد. این رتبه ضعیف نشان‌دهنده ضرورت اصلاحات ساختاری و شفافیت بیشتر در نظام مهندسی ایران است. چشم‌انداز نظام مهندسی ایران برای افق ۱۴۰۵، در گروی اجرای اصلاحات ساختاری گسترده و شفافیت بیشتر در فرآیندهای داخلی است؛ همچنین با حمایت مدیران تحول‌خواه و همراهی مهندسان، می‌توان این نهاد را به سمت استفاده گسترده‌تر از فناوری‌های نوین و بازنگری در فرآیندهای اداری سوق داد. در نهایت، تنها با اتخاذ تصمیمات جسورانه و ایجاد اعتماد دوباره در میان مهندسان و عموم مردم، می‌توان اعتبار و جایگاه این نهاد را بازگرداند و نقش آن را در توسعه پایدار شهری تقویت کرد. نظام مهندسی ایران می‌تواند به اهرمی قدرتمند برای تحول صنعت ساخت و ساز تبدیل شود؛ اما آیا از این ظرفیت عظیم به‌درستی استفاده می‌کنیم؟ این پرسش، نقطه شروعی برای بازاندیشی در سیاست‌ها و فرآیندهای این نهاد است. چشم‌انداز نظام مهندسی ایران تا افق ۱۴۰۵، به اصلاحات ساختاری جسورانه، شفافیت در فرآیندهای داخلی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین گره خورده است. تغییرات بنیادین در نظام مدیریتی، تفویض اختیارات به سطوح محلی و توانمندسازی مهندسان، می‌تواند نظام مهندسی را به الگویی در منطقه تبدیل کند.
آنچه اکنون بیش از هر زمان دیگری ضرورت دارد، بازسازی اعتماد عمومی و ایجاد همبستگی میان اعضای این سازمان است. تنها در سایه اتحاد و همراهی مهندسان، مدیران تحول‌خواه و حمایت سیاست‌گذاران، می‌توان نظام مهندسی ایران را از چالش‌های فعلی عبور داد و آن را به نهادی پیشرو در توسعه پایدار شهری و نوآوری در صنعت ساخت و ساز تبدیل کرد. با بهره‌گیری از تجربیات جهانی و تمرکز بر آموزش مداوم، شفافیت مالی و اداری و استفاده از فناوری‌های پیشرفته، ایران می‌تواند جایگاه خود را در صنعت ساخت و ساز منطقه تثبیت کند؛ این مسیر هرچند چالش‌برانگیز، فرصتی طلایی برای بازگشت اعتبار و ارتقای نقش نظام مهندسی به‌عنوان یکی از بازیگران کلیدی توسعه شهری است.