نویسنده: احسان طهماسبی؛ استادیار معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد سروستان
ناشر: کتابکده کسری
شمارگان: ۳۰۰ نسخه
تاریخ انتشار: چاپ اول | پاییز ۱۴۰۳
تعداد صفحات: ۲۴۳ صفحه
قیمت: ۲۸۵/۰۰۰ تومان
♦ پیشگفتار:
دربارۀ تاریخ معماری ایران بسیار نوشته اند، در آغاز، بیشتر غربیان و کمتر ایرانیان، گرچه اکنون این نسبت متعادل شده است. نخستین یادداشت ها و گزارش ها را دربارۀ بناهای ایران، به ویژه آثار کهن، سیاحان و مستشرقان نوشتهٰ اند. سپس باستان شناسان بر پایۀ کاوش ها، اطلاعات دقیقتری در اختیار ما گذاردند، گرچه به نظر می رسد که در تفاسیرشان دربارۀ بناها کمابیش تحت تأثیر گروه اول بودند. در همان زمان، مورخان هنر و معماری نیز نظراتشان را هم دربارۀ آثار و هم دوره بندی و دسته بندی آن ها ارائه می کردند که تا حدی زیادی پیرو پیشینیان خود و همچنین پارادایم شرق شناسی بودند. از تبعات فعالیت های آنان تقسیم بندی تاریخ معماری ایران به دو دوران بزرگ پیش و پس از اسلام است. پس از آن، شماری از پژوهشگران ایرانی نیز به تحقیق در معماری ایران پرداختند، اما نکات چندان تازه ای به تحقیقات قبلی نیفزودند. در چند دهۀ اخیر اتفاقات مهمی در این حوزه افتاده است: از یک سو، برخی محققان غربی و حتی کشورهای مسلمان نشین رویکردهای انتقادی به مبحث هنر و معماری به اصطلاح اسلامی داشته اند و از سوی دیگر، شماری از پژوهشگران ایرانی تقسیم بندی دوگانۀ پیش و پس از اسلام را در تاریخ نگاری ایران به چالش کشیده اند. افزون بر این، در این سال ها با راه یافتن بسیاری از پژوهشگران ایرانی به دانشگاه های اروپا و امریکا و همچنین توسعۀ نشریات و کتابخانه های دیجیتالی، دسترسی بیشتری به منابع درجه اول و دوم تاریخ و معماری و باستان شناسی ایران فراهم شده و امکانات تازه ای را برای مطالعات دقیق تر پدید آورده است. با این اوصاف، به نظر می رسد که اکنون زمان مناسبی برای تبیین رویکردهای نو و غیرشرق شناسانه در تاریخ نگاری معماری ایران همساز با فرهنگ این سرزمین باشد.
در نگارش تاریخ معماری ایران علاوه بر چالش هایی که در بالا ذکر شد، با مسائل دیگری نیز مواجهیم که برخی از آن ها از نظرها پنهان مانده است. به اعتقاد من، دو مورد مرتبط «نادیدن» و «نادیده گرفتن» همواره از مسائل تأثیرگذار در این حوزه بوده است. در تحقیقات علمی هر دو مورد ذکر شده می تواند نتایج زیان باری داشته باشد، چنان که در کارهای پژوهشگران متقدم غربی نادیدن جنبه های مختلف فرهنگی ایران و منابع درجه اول، سبب خطاهای متعددی در نظراتشان دربارۀ معماری ایران شده است. ناگفته نماند که آنان در سنت علمی و نظام دانشگاهی خود، به پژوهش های پیشینیان به دقت رجوع میٰ کنند و آن ها را نایده نمی گیرند. در جامعۀ علمی و دانشگاهی ایران، مرتبط با حوزۀ تاریخ معماری، به صورت دیگری با این مسائل مواجهیم: نخست این که از بسیاری از بناهای نامشهور غفلت می شود یا آن ها را نادیده می گیرند. دوم این که دیدگاه های نو و نظرات مخالف با الگوهای رایج معمولاً نادیده گرفته می شود، به ویژه هنگامی که میان رشته ای باشد. البته این نادیده گرفتن در میان غربیان در مواجه با شرقیان نیز، از عهد قدیم تا کنون، وجود داشته است. یکی از علت هایی که اصطلاح غریب «ایرانِ باستانِ متأخر» در عنوان این کتاب به کار رفته، تقابل با یکی از این نادیده گرفتن ها است. چنانکه در فصل دوم خواهید دید، این اصطلاح را چند دهه پیش مورخان غربی برای نامیدن یکی از دوره های تاریخی خود ابداع کرده اند و با وجود آنکه در روزگار مذکور شاهنشاهی ساسانیان بخش بزرگی از جهان متمدن آن زمان را تشکیل می داده است، آن را نادیده گرفته یا اشاره ای مختصر به آن داشته اند. از این رو، من در این جا با نگاهی نه شرق شناسانه، بلکه گویی غرب شناسانه، به دوره بندی بخشی از تاریخ معماری ایران پرداخته ام.
این کتاب برآمده از بیش از یک دهه مطالعات مستمر نویسنده دربارۀ تاریخ و معماری ساسانیان و نیز روزگاران پیش و پس از آن است. بخشی از این مطالعات در نظام دانشگاهی انجام شده و بخش های دیگر به صورت پیمایش میدانی، گفت و گو با پژوهشگران، و مداقه های شخصی بوده است. برای روشنایی این راه تار و دراز، فرهیختگانی چند به من یاری رسانده اند که برای راهنمایی ها و تذکراتشان بسیار به آنان مدیونم. جرقۀ آن به دست مرحوم دکتر مسعود آذرنوش زده شد که یادش را گرامی می دارم. از مهندس سید محمد بهشتی ممنونم که با نگاه عمیق همیشگیِ خود به فرهنگ ایران، مناظر جدیدی را برایم گشودند. سپاس ویژه از دکتر محمدرضا رحیم زاده دارم که بیشترین همراهی را در آغاز مسیر داشته اند. از دکتر نادیه ایمانی بسیار سپاسگزارم که اندیشۀ نقادانه را در من تقویت و در زمانی از بیراهه رفتن تحقیق جلوگیری کردند. از دو باستان شناس نازنین، دکتر هایده لاله و دکتر ناصر نوروززاده چگینی، بابت همدلی و همیاری ممنونم. از دکتر نگین میری برای خواندن نسخۀ اولیۀ کتاب و درج نظراتشان کمال تشکر را دارم. در این جا باید از دکتر مهرداد قیومی بیدهندی تشکر فراوان داشته باشم بابت لطف و راهنمایی های ارزشمندشان و نیز مطالعۀ کتاب پیش از انتشار. همچنین از دوستان فرهیخته ام دکتر الناز نجفی و دکتر صفا محمودیان برای نظراتشان در مورد کتاب ممنونم. در پایان، از آقای مهدی آتشی، مدیر انتشارات «کتابکدۀ کسری»، سپاسگزارم که امکان نشر نخستین کتابم را فراهم کردند.
♦ فهرسـت مطالـب کتـاب:
پیشگفتار
۱. درآمد
۲. بازتعریف مفهوم ایران در دوران باستان متأخر
– ایدۀ ایرانشهر
– ایران و مسئلۀ دوره بندی تاریخی
– ایران و دوران باستان متأخر
۳. دانسته ها دربارۀ کاخ های ساسانیان: محل جدل کجاست؟
– الگوهای معماری کاخ های ساسانیان در نظر دانشوران
– مسائل و ابهامات
۴. بازشناسیِ معماری کاخ های ساسانیان
– میراث معماری اشکانیان
– مکان های زندگی در روزگار ساسانیان
– آیین ها در کاخ های ساسانیان
– معماری کاخ های ساسانیان، روایتی تاریخی ـ انتقادی
– الگوهای ساختاری کاخ های ساسانیان
۵. معماری کاخ‌های ایران باستان متأخر پس از ساسانیان
– کاخ های ایران پس از فروپاشی شاهنشاهی ساسانیان
– میراث ساسانیان در کاخ های ایران باستان متأخر
۶. سخن پایانی
منابع
دریافت تصویر جلد
منبع خبر: www.MemarNews.com
مطالب معمارنیوز را در کانال تلگرام معمارنیوز دنبال نمایید.
هرگونه استفاده از مطالب اختصاصی این سایت بدون کسب اجازه کتبی پیگرد قانونی دارد.
Follow Memarnews
share Memarnews content