به گزارش اخبار ساخته ها؛ پهنه‌ ای که به نام «خیابان سیروس» می‌ شناسیم، نزدیک به بازار تهران است. این بخش از تهران کهن، پاره‌ ای از محله‌ ی بزرگ‌ تر چال میدان دانسته می ‌شد، اما هر بخش آن نامی متفاوت داشت. بدین‌گونه که از سرچشمه تا بهارستان بخشی از این محله بود و نظامیه می ‌نامیدند و خیابانی هم که از شمال میدان بهارستان تا خیابان شاهرضا (خیابان انقلاب کنونی) کشیده شده بود، باز پاره‌ ای از محله ‌ی سیروس به شمار می‌ آمد. اما اکنون تنها از میدان بهارستان تا چهارراه مولوی را به نام خیابان و محله ‌ی سیروس بخش ‌بندی می ‌کنند.
گستره‌ ی سیروس، خیابانی سه‌ راهی بود. از آن‌ رو که برخوردگاه این خیابان با بازار تهران بسته بود و راهی به آن‌سو نداشت. تا آنکه رضاشاه از بلدیه‌ ی پایتخت خواست که خیابان سیروس را به چهارراه مولوی وصل کنند. تا آن زمان این خیابان نامی نداشت و همان ‌گونه که اشاره کردیم بخشی از محله ‌ی چال میدان شناخته می ‌شد. بلدیه یا شهرداری، برای هموار و صاف کردن خیابان و پیوند دادن آن به خیابان مولوی، شتاب بسیاری به خرج داد و در 30 روز این کار را به سرانجام رساند. از این‌رو، مردم خوش‌ذوق آنجا خیابانشان را «سی روز» نام گذاشتند. اندک اندک این نام که چندان مناسب نبود، به سیروس تغییر داده شد و در تابلوها و نوشته ‌های اداری و شهری به نام خیابان سیروس شناخته شد.

یک ویژگی خیابان سیروس فراوانی شمار پیشه‌ ورانی بود که گرداگرد آن سرگرم داد و ستد و کارهای صنف خود بودند. این ویژگی به‌سبب نزدیکی خیابان سیروس به بازار تهران پدید آمده بود. شمار پیشه‌ وران و دکان ‌های آن ‌ها در این خیابان شلوغ بسیار زیاد بود. در خاور خیابان سیروس اسب فروش ‌ها سرگرم کار بودند، در باختر خیابان مال فروش ‌ها بساط داشتند، کاه‌ فروش ‌ها جنوب خاوری خیابان را جای دل‌خواه خود برای فروش علوفه می ‌دانستند و شیشه‌ گرها بلور و جام‌ های شیشه ‌ای خود را در همین خیابان به مشتری ‌ها عرضه می ‌کردند. افزون ‌بر اینکه جنوب خیابان سیروس به میدان امین ‌السلطان می ‌رسید که آنجا نیز غوغایی از فروشندگان و داد و ستد پیشگان بود. نعل ‌بندها و حلبی‌ سازها نیز در بخش باختری خیابان سیروس مرکزی برای خود برپا کرده بودند. از این نام‌ ها می ‌توان دریافت که محله ‌ی سیروس چگونه پیوستگی ‌ای با بازار داشته و بخشی از آن به‌ شمار می‌ رفته است.
یک ویژگی ساختاری خیابان سیروس فراوانی کوچه‌ های آن بود. همه‌ ی کوچه‌ ها هم پُر پیچ ‌و خم و باریک بودند و با کوی و برزن ‌های امروزی و نوساز تفاوت بسیار داشتند. خانه ‌های خشتی و کاه ‌گِلی کوچه‌ های خیابان سیروس هنوز هم دیده می ‌شوند و نشان از بافت فرسوده ‌ی این بخش از تهران قدیم دارند. کوچه‌ هایی مانند: کوچه ‌ی انبار خشتی، کوچه صابون‌ پزها و کوچه مهدی قصاب. از این نام ‌ها به‌آسانی می ‌توان پیوند خیابان سیروس را با پیشه ‌وران دریافت. کوچه‌ های دیگر کوچه حمام خشتی، کوچه تکیه‌ ی رضاقلی خان، کوچه بالاگر و کوچه مسجد حوض نامیده می ‌شدند.
یک گروه دیگر از پیشه ‌وران خیابان سیروس، مطرب ‌ها و نوازندگان بودند. آن‌ها را بنگاه‌ های شادمانی می‌ نامیدند. هنرمندان سیاه بازی و روحوضی نیز درشمار مطرب‌ های خیابان سیروس دانسته می ‌شدند. آن خیابان از این دید جایی شناخته ‌شده در تهرانِ یک سده پیش بود.
به هرروی، از یک ‌سو نزدیکی خیابان سیروس به بازار تهران و از سوی دیگر پیوند آن با بازارچه نایب ‌السلطنه، بافتار این بخش را به گونه ‌ای شکل داده بود که بیش از آنکه خانه ‌های مسکونی ‌اش اهمیت داشته باشد، راسته ‌ی فروشندگان و بازرگانانش ارزش داشت. بازارچه ‌ی نایب ‌السلطنه از آنِ کامران میرزا فرزند ناصرالدین شاه قاجار بود. او در دوره‌ هایی حاکم تهران نیز شناخته می ‌شد. یک‌ سوی بازارچه از خیابان سیروس آغاز می ‌شد و سوی دیگرش به خیابان ری می‌ رسید. این بازارچه ‌ی 2 کیلومتری، یکی از کهن‌ترین مراکز دادوستدی تهران بود. سراسر آن نیز با سقفی چوبی پوشیده شده بود و ورق‌هایی آهنی نیز روی چوب‌ ها کشیده بودند. همه‌ی آن‌هایی که در محله‌ی سیروس و پیرامون آن زندگی می‌کردند، هر کالایی را که می‌خواستند و نیاز داشتند از همین بازارچه ‌ی بزرگ به دست می ‌آوردند.
از بخش ‌های دیگر خیابان سیروس، گذر سَرپولک بود. در زمانی که هنوز خیابان سیروس ساخته نشده بود، در این محله جوی آبی وجود داشت که پُلی روی آن بسته بودند و جز با گذشتن از این پُل نمی ‌شد به سوی دیگر رفت. این پُل چوبین و کوچک را «پولک»، یعنی پُل کوچک می ‌نامیدند. سرپولک تا دوره‌ ی رضاشاه و برداشتن پُل، بیست تاقِ گنبدی داشت. بازار آهنگران و بازار چهارسوق نیز در نزدیکی سرپولک بود. برای رفتن به بازار آهنگران و نیز بقعه ‌ی چهل تَن، باید از این پُل می ‌گذشتند.
بقعه ‌ی چهل تَن بنایی خشتی و چهارگوش است. در کنار این بقعه، دو سازه ‌ی دینی دیگر در محله‌ ی سیروس دیده می ‌شود. یکی امامزاده اسماعیل است که بنایی از سده ‌ی نهم مهی (:قمری) است و در خاور خیابان سیروس دیده می ‌شود؛ دیگری مسجد و مدرسه ‌ی سعدیه است. این مسجد که گاه مسجد حاج قنبرعلی خان نیز خوانده می ‌شود، از سازه‌ های سال‌های پایانی پادشاهی قاجاریه است و به خواست سعدالدوله کُرد مافی ساخته شده است. او از درباریان بود.
از گرمابه گلشن خیابان سیروس نیز باید نام بُرد. این گرمابه که تا سال 1360 خورشیدی کاربری خود را از دست نداده بود، نبش کوچه ‌ی بالاگر دیده می ‌شد و سازه‌ ای از دوره‌ ی قاجار شناخته می ‌شد؛ هرچند بانی و سازنده ‌ی آن پیدا نیست که چه کسی بوده است. گرمابه گلشن ثبت ملی شده است. پیش از ساخت گرمابه، آب انباری در آنجا وجود داشت که آب ‌انبار میرزا موسی نامیده می‌ شد. گرمابه گلشن روی خرابه‌ ی آب ‌انبار ساخته شده بود.
بستنی فروشی اکبرمشتی خیابان سیروس نیز برای تهرانی‌ها فراموش نشدنی است. اکبرمشتی نخستین کسی بود که پایتخت ‌نشینان را با بستنی آشنا کرد. مغازه ‌ی او کنار بازارچه‌ ی نایب ‌السلطنه جای داشت و مشتری بستنی‌ هایش بسیار پُرشمار و از سراسر تهران بودند.

برای کلیمی ‌هایی که از دیرباز ساکن پایتخت بودند، محله‌ ی سیروس هسته ‌ای برای زندگی و کار و پیشه شناخته می ‌شد. سپس‌تر شماری از ثروتمندان کلیمی خیابان سیروس به محله‌ ی پُل چوبی رفتند و در آنجا ساکن شدند.
یکی از کهن‌ ترین کنیسه‌ های کلیمیان تهران در خیابان سیروس ساخته شده است. آن نیایشگاه را کنیسه‌ ی عزرا یعقوب می ‌نامند و بنای آن به سال 1273 خورشیدی باز می ‌گردد؛ یعنی زمانی که هنوز خیابان سیروس شکل نگرفته بود و بخشی از محله ‌ای دیگر بود. این کنیسه در کوچه سنگی جای دارد ویژگی سازه‌ ی آن برگرفته از معماری قاجاری است. عزرا یعقوب، سازنده‌ ی کنیسه، از بازرگانان یهودی بود.
از مهم‌ترین سازه‌ های دیگر کلیمیان در خیابان سیروس، بیمارستان سَپیر بود. این بیمارستان در سال 1321 خورشیدی و هم ‌زمان با اشغال ایران به دست ارتش متفقین ساخته شد. در آن زمان بیماری تیفوس در تهران بیداد می ‌کرد. نیکوکاران کلیمی و دکتر روح‌الله سَپیر، پزشک یهودی، این بیمارستان را به نام درمانگاه کانون خیرخواه برای کمک به مردم، چه کلیمی و چه دیگران، ساختند. سپس در سال ‌های پس از آن به بیمارستان کوروش کبیر تغییر نام داده شد و پس از انقلاب بیمارستان سَپیر نام گرفت. خودِ دکتر سپیر هنگام درمان مبتلایان به تیفوس به این بیماری دچار شد و بر اثر آن در سال 1322 درگذشت. بیمارستان سپیر چند سالی است که بسته شده است و به خدمات درمانی خود ادامه نمی ‌دهد.
از گرمابه‌ ی کلیمیان خیابان سیروس نیز یاد کنیم. آن گرمابه که باز چندین سال است که تعطیل شده است، گرمابه کشوریه نام داشت و دارای دو گرمابه مردانه به نام گرمابه سلیمانیه و بخش زنانه به نام کشوریه بود. این سازه را بالاتر از بیمارستان سپیر ساخته بودند و نخستین گرمابه ‌ی دوش‌دار تهران بود. بانی آن کلیمی ‌ای به نام سلیمان سنه ‌ای بود.
در رویدادهای انقلاب مشروطیت جایی که اکنون خیابان سیروس نامیده می‌ شود، آبستن رویدادهای بسیار بود. از آن‌رو که خانه‌ ی یکی از رهبران مشروطیت به نام سیدعبدالله بهبهانی در این بخش از تهران بود و آمد و شد مردم و مشروطه‌ خواهان به خانه‌ ی او هر روزه بود. از سویی دیگر، خانه‌ ی اعتصام ‌الملک آشتیانی در این گستره و پایین‌تر از چهارراه سرچشمه قرار داشت. اعتصام ‌الملک پدر پروین اعتصامی، شاعر نامدار است. پروین، پس از آنکه به همراه خانواده از تبریز به تهران آمد، سال ‌های بسیاری از زندگی‌اش را در این خانه گذراند. اکنون یک سوم خانه‌ ی پدری او در اختیار موزه‌ ی ایکوم (شورای بین‌المللی موزه‌ ها) است.
ساختار کنونی خیابان سیروس را تولید کنندگان کیف و کفش شکل داده ‌اند. از سویی دیگر این خیابان جایی برای انبارهای فرش بازاریان شده است. خیابان سیروس پس از انقلاب به نام خیابان مصطفی خمینی نام‌گذاری شد و اکنون نیز به همین نام شناخته می شود.

منبع خبر: سایت اخبار امرداد

انتهای پیام/